KimDemis
Aktif Üye
Tıpkı bölgede 3 kere inşa edilen Ayasofya’nın altında okuyup keşfedildikçe merak uyandıracak bir fazlaca gizemli yer bulunuyor.
Doğu Roma İmparatorluğu’nun İstanbul’a yaptığı en büyük kilise olan Ayasofya, bir dünya mirası yapı olarak senelera meydan okuyor.
Tarihçiler tarafınca “dünyanın 8. harikası” olarak nitelendirilen yapı, mimarisiyle kendisine hayran bırakıyor.
Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi (FSMVÜ) Mimarlık ve Tasarım Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hasan Fırat Diker, takımıyla bir arada 1485 yıldır ayakta duran yapıtı havalandırarak ayakta tutup rutubetten koruyan yer altı tünelleri ve menfezlerinin 2 yıl evvel yaptıkları araştırmayla mimari belgelemesini yaptı.
Ayasofya’nın altında ve etrafında toplam uzunluğu yaklaşık 1 kilometreyi bulan tünel ve menfezleri 3 boyutlu görüntüleyen takımın önderi Prof. Dr. Diker, caminin yanı ve altındaki en büyük yer altı yapılarını AA’ya gezdirdi.
“Ayasofya eşsiz bir yapı”
Diker, AA takımına birinci vakit içinderda caminin kuzeydoğu cephesinin yanında yer alan, M.S. 4. yüzyıl olarak tarihlendirilen yerin 4 metre altındaki 3 odalı tarihi yer altı mezar yapısını gösterdi.
Akabinde caminin güneybatısındaki kestane ağacının tabanından inilen, yerin 2 metre altındaki mahzenleri, devamında yer alan tünelleri ve dehlizleri gösteren Diker, Ayasofya’nın eşsiz bir yapı olduğunu söylemiş oldu.
Doğu Roma İmparatorluğu’nun İstanbul’a yaptırdığı en büyük kilise olan Ayasofya’nın birebir bölgede 3 kere inşa edildiğini belirten Diker, “Bugüne kadar gelen Ayasofya’nın 532 yılında başlayan inşası 537 yılında tamamlandı. Üçüncü Ayasofya’nın imalinde, yakılarak yıkılmış evvelki ahşap çatılı yapılardan farklı olarak, bu yapıda ana yer, 4 payenin taşıdığı 4 kemer üzerinde, tuğla ile bu biçimdea kadarki en büyük kubbe ve onu 2 istikametten destekleyen 2 yarım kubbe ile örtülmüştür.” dedi.
Prof. Dr. Diker, Ayasofya’nın yer üstünde olduğu üzere altında da bir tarihi barındırdığını anlatarak, şöyleki devam etti:
“Ayasofya’nın kuzeydoğu cephesinin çabucak önünde yer alan mezar yapısı yerin 4 metre altında bulunuyor. ‘Hipoje’ olarak bilinen bu yapı, Ayasofya’nın inşası sırasında yapılmış olan bir yer altyapısı değil, ondan fazlaca daha evvel M.S. 4. yüzyıla tarihlendirilen bir yer altı mezar yapısıdır. Bu yapı Ayasofya civarında bulunabilmiş en eski mimari yapıttır.
Bu yer altı yapısı daha sonradan bir daha işlevlendirilmek ismine iki ucundan birer menfez bağlanarak öbür yer altı yapılarıyla bağlantılı hale getirilmiştir. Erişimi oldukça güç olan bu yer hayli bilinmiyor. ‘Hipoje’yi 1946 yılında birinci belgeleyen Ayasofya’nın birinci müze müdürlerinden Muzaffer Ramazanoğlu olmuş. Kültür ve Turizm Bakanlığının geçtiğimiz yıl sonunda burada yürütmüş olduğu temizleme çalışması kapsamında yaklaşık 4 tona yakın moloz, çamur tahliye edildi. Bu çalışmanın daha uzun vadeli bir arkeolojik çalışma sürecinde, Ayasofya’nın öteki yer altı yapılarını da kapsayacak biçimde devam ettirilmesinin fazlaca hakikat olacağını düşünüyorum.”
Prof. Dr. Diker, Ayasofya’nın temizlenmedilk evvel kontrolsüz yağmur suyuna maruz kaldığını, balçıkla dolduğundan berbat bir manzarası olduğunu belirtti.
Ayasofya’da olduğu üzere İstanbul’daki öbür yer altı yapılarının ilgili kurumların gündeminde olması ve kamusal bilgi olarak sunulmasının ehemmiyetine işaret eden Diker, bunların araştırılıp belgelenmesinin tarihe ışık tutacağını kaydetti.
“Kestane ağacının kökleri tarihi yerin tonozunu delerek yapıya inmiş”
Ayasofya’nın kuzeybatı cephesi önündeki bahçenin 2 metre altında mahzen yapılarının bulunduğunu anlatan Diker, “Bu yer altı yerleri, Ayasofya yapısının özgün ‘atrium’ yani dış avlu yapısının altyapı yerleri. Her ne kadar avlu yapısının üstyapısı artık günümüze kadar intikal etmemiş olsa da altyapısı, bir bakıma altta kalmasından ötürü görünmez olduğundan korunmuş.” diye konuştu.
Prof. Dr. Diker, tarihi yerin bakımsızlık niçiniyle moloz ve toprak dolguyla neredeyse yarısının dolduğunu, yer altı yerinin üstündeki kestane ağacının köklerinin, yapının tonozunu delerek aşağıya indiğini anlattı.
Bu yer kümesinin muhtemelen Ayasofya’nın her daim gereksinim duyduğu, fazlaca fazla ortalıkta gözükmesi istenmeyen materyallerin depolandığı mahzenler olarak kullanıldığını aktaran Diker, “Dış avlu yapısının altyapısını oluşturan yerler da mevcut Ayasofya ile hem de 6. yüzyıla tarihlendiriliyor. Bu yerlerin bilinmesi, korunması, temizlenmesi ve önemli bir onarımdan geçmesi manalı olacaktır.” tabirlerini kullandı.
Prof. Dr. Diker, 2 yıl evvel Ayasofya’yı çevreleyen tüm yer altı yapılarını 3 boyutlu belgelendirdiklerini vurgulayarak, şunları söylemiş oldu:
“Çalışmada hedefimiz Ayasofya’nın üstyapısı üzere altyapısını da mimari manada belgelemek ve mevcut sıkıntılarının giderilmesine yönelik bir farkındalık yaratmaktı. Çalışmada yaklaşık 1 kilometre uzunluğundaki yer altı yapılarını taradık. Yer altı yapılarının 668 metre uzunluktaki kısmını 3 boyutlu olarak belgeledik. Tıkanıklıktan ötürü aygıt giremeyen yaklaşık 268 metre uzunluğundaki kısmının da ölçümleri el ile yapıldı, erişebildiğimiz tüm yer altı yapılarının haritasını çıkardık.
Tüneller birbiriyle temaslı. Lakin vakit içerisinde tıkanıklıklardan ötürü kontakları kaybolmuş olanlar var. Bunlar adeta Ayasofya’nın hayat damarları üzere. Lakin tahminen de yüzsenelera dayanan bakımsızlıktan, dolgu ve birikimlerden ötürü yer altı yapıları birinci yapılma maksatlarından uzaklaşmış görünüyorlar. Yer altı yapılarının araştırılması, temizlenmesi, belgelenmesi hem ilgilisi olduğu binanın korunması tıpkı vakitte alakalı olduğu kentin öbür yer altı yapılarının ortaya çıkartılması bakımından kıymetlidir.”
“Tünellerin Kız Kulesi, Adalar üzere yerlere uzandığı savları kent efsanesi”
Prof. Dr. Diker, Ayasofya’nın altındaki tünellerin Kız Kulesi ve Adalar üzere yerlere uzandığı tezlerinin bir kent efsanesi olduğunu lisana getirdi.
Bunların rastgele bir bilimsel bulguya dayanmayan, ispatlanması mümkün olmayan argümanlar olduğunun altını çizen Diker, “Biz ilgi uyandırmak niyetiyle objektif tabanlara oturmayan bu tıp masalsı kurmacalara vurgu yapılmasındansa İstanbul’un mevcut yer altı envanterinin bilimsel olarak daha fazlaca araştırılmasını, aktüel mimari belgelemelerinin yapılmasını ve bu yerlerin korunarak hak ettiği ilgiyi görmesini istiyoruz.” değerlendirmesini yaptı.
Prof. Dr. Hasan Fırat Diker, Ayasofya’nın yer altı yerlerinin büyük bir kısmının su tesisatı ve havalandırma emeliyle yapıldığını, bunların yalnızca ilgilisinin su künklerini döşemesine ve arızaları gidermesine imkan verecek nitelikte, sirkülasyonu sıkıntı ve pek dar yerler olduğunu anlattı.
Buraların fakat bir kişinin sürünüp emekleyerek ilerleyebileceği yerler olduğuna dikkati çeken Diker, şunları kaydetti:
“Bu tünellerde nefes almak bile pek kolay değil. Biz bugün, mezar ve mahzen olarak kullanılmış bu Ayasofya’nın en büyük yer altı yapılarında bile elektrikli aydınlatma yardımıyla birbirimizi ve bu yerleri gorebiliyoruz.
Ayasofya’nın öteki yer altı yapıları tünelleri epeyce daha dar ve havasız yerler. Yapıldıkları vakti düşündüğünüzde insanların bu karanlık mahallerde sirkülasyonunun ne kadar sıkıntı olduğunu ve diğer bir maksat için kullanılmasının da pek mümkün olmadığını anlayabiliriz.
ötürüsıyla Ayasofya ile birlikte inşa edilmiş bu yer altı yapılarının su tedariki, yağmur suyunu tahliye etmek, havalandırma ve depolama haricinde bilinen diğer bir kullanması kelam konusu değil.”
İşte Ayasofya’nın altındaki bâtın tünellerden imajlar…
Doğu Roma İmparatorluğu’nun İstanbul’a yaptığı en büyük kilise olan Ayasofya, bir dünya mirası yapı olarak senelera meydan okuyor.
Tarihçiler tarafınca “dünyanın 8. harikası” olarak nitelendirilen yapı, mimarisiyle kendisine hayran bırakıyor.
Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi (FSMVÜ) Mimarlık ve Tasarım Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hasan Fırat Diker, takımıyla bir arada 1485 yıldır ayakta duran yapıtı havalandırarak ayakta tutup rutubetten koruyan yer altı tünelleri ve menfezlerinin 2 yıl evvel yaptıkları araştırmayla mimari belgelemesini yaptı.
Ayasofya’nın altında ve etrafında toplam uzunluğu yaklaşık 1 kilometreyi bulan tünel ve menfezleri 3 boyutlu görüntüleyen takımın önderi Prof. Dr. Diker, caminin yanı ve altındaki en büyük yer altı yapılarını AA’ya gezdirdi.
“Ayasofya eşsiz bir yapı”
Diker, AA takımına birinci vakit içinderda caminin kuzeydoğu cephesinin yanında yer alan, M.S. 4. yüzyıl olarak tarihlendirilen yerin 4 metre altındaki 3 odalı tarihi yer altı mezar yapısını gösterdi.
Akabinde caminin güneybatısındaki kestane ağacının tabanından inilen, yerin 2 metre altındaki mahzenleri, devamında yer alan tünelleri ve dehlizleri gösteren Diker, Ayasofya’nın eşsiz bir yapı olduğunu söylemiş oldu.
Doğu Roma İmparatorluğu’nun İstanbul’a yaptırdığı en büyük kilise olan Ayasofya’nın birebir bölgede 3 kere inşa edildiğini belirten Diker, “Bugüne kadar gelen Ayasofya’nın 532 yılında başlayan inşası 537 yılında tamamlandı. Üçüncü Ayasofya’nın imalinde, yakılarak yıkılmış evvelki ahşap çatılı yapılardan farklı olarak, bu yapıda ana yer, 4 payenin taşıdığı 4 kemer üzerinde, tuğla ile bu biçimdea kadarki en büyük kubbe ve onu 2 istikametten destekleyen 2 yarım kubbe ile örtülmüştür.” dedi.
Prof. Dr. Diker, Ayasofya’nın yer üstünde olduğu üzere altında da bir tarihi barındırdığını anlatarak, şöyleki devam etti:
“Ayasofya’nın kuzeydoğu cephesinin çabucak önünde yer alan mezar yapısı yerin 4 metre altında bulunuyor. ‘Hipoje’ olarak bilinen bu yapı, Ayasofya’nın inşası sırasında yapılmış olan bir yer altyapısı değil, ondan fazlaca daha evvel M.S. 4. yüzyıla tarihlendirilen bir yer altı mezar yapısıdır. Bu yapı Ayasofya civarında bulunabilmiş en eski mimari yapıttır.
Bu yer altı yapısı daha sonradan bir daha işlevlendirilmek ismine iki ucundan birer menfez bağlanarak öbür yer altı yapılarıyla bağlantılı hale getirilmiştir. Erişimi oldukça güç olan bu yer hayli bilinmiyor. ‘Hipoje’yi 1946 yılında birinci belgeleyen Ayasofya’nın birinci müze müdürlerinden Muzaffer Ramazanoğlu olmuş. Kültür ve Turizm Bakanlığının geçtiğimiz yıl sonunda burada yürütmüş olduğu temizleme çalışması kapsamında yaklaşık 4 tona yakın moloz, çamur tahliye edildi. Bu çalışmanın daha uzun vadeli bir arkeolojik çalışma sürecinde, Ayasofya’nın öteki yer altı yapılarını da kapsayacak biçimde devam ettirilmesinin fazlaca hakikat olacağını düşünüyorum.”
Prof. Dr. Diker, Ayasofya’nın temizlenmedilk evvel kontrolsüz yağmur suyuna maruz kaldığını, balçıkla dolduğundan berbat bir manzarası olduğunu belirtti.
Ayasofya’da olduğu üzere İstanbul’daki öbür yer altı yapılarının ilgili kurumların gündeminde olması ve kamusal bilgi olarak sunulmasının ehemmiyetine işaret eden Diker, bunların araştırılıp belgelenmesinin tarihe ışık tutacağını kaydetti.
“Kestane ağacının kökleri tarihi yerin tonozunu delerek yapıya inmiş”
Ayasofya’nın kuzeybatı cephesi önündeki bahçenin 2 metre altında mahzen yapılarının bulunduğunu anlatan Diker, “Bu yer altı yerleri, Ayasofya yapısının özgün ‘atrium’ yani dış avlu yapısının altyapı yerleri. Her ne kadar avlu yapısının üstyapısı artık günümüze kadar intikal etmemiş olsa da altyapısı, bir bakıma altta kalmasından ötürü görünmez olduğundan korunmuş.” diye konuştu.
Prof. Dr. Diker, tarihi yerin bakımsızlık niçiniyle moloz ve toprak dolguyla neredeyse yarısının dolduğunu, yer altı yerinin üstündeki kestane ağacının köklerinin, yapının tonozunu delerek aşağıya indiğini anlattı.
Bu yer kümesinin muhtemelen Ayasofya’nın her daim gereksinim duyduğu, fazlaca fazla ortalıkta gözükmesi istenmeyen materyallerin depolandığı mahzenler olarak kullanıldığını aktaran Diker, “Dış avlu yapısının altyapısını oluşturan yerler da mevcut Ayasofya ile hem de 6. yüzyıla tarihlendiriliyor. Bu yerlerin bilinmesi, korunması, temizlenmesi ve önemli bir onarımdan geçmesi manalı olacaktır.” tabirlerini kullandı.
Prof. Dr. Diker, 2 yıl evvel Ayasofya’yı çevreleyen tüm yer altı yapılarını 3 boyutlu belgelendirdiklerini vurgulayarak, şunları söylemiş oldu:
“Çalışmada hedefimiz Ayasofya’nın üstyapısı üzere altyapısını da mimari manada belgelemek ve mevcut sıkıntılarının giderilmesine yönelik bir farkındalık yaratmaktı. Çalışmada yaklaşık 1 kilometre uzunluğundaki yer altı yapılarını taradık. Yer altı yapılarının 668 metre uzunluktaki kısmını 3 boyutlu olarak belgeledik. Tıkanıklıktan ötürü aygıt giremeyen yaklaşık 268 metre uzunluğundaki kısmının da ölçümleri el ile yapıldı, erişebildiğimiz tüm yer altı yapılarının haritasını çıkardık.
Tüneller birbiriyle temaslı. Lakin vakit içerisinde tıkanıklıklardan ötürü kontakları kaybolmuş olanlar var. Bunlar adeta Ayasofya’nın hayat damarları üzere. Lakin tahminen de yüzsenelera dayanan bakımsızlıktan, dolgu ve birikimlerden ötürü yer altı yapıları birinci yapılma maksatlarından uzaklaşmış görünüyorlar. Yer altı yapılarının araştırılması, temizlenmesi, belgelenmesi hem ilgilisi olduğu binanın korunması tıpkı vakitte alakalı olduğu kentin öbür yer altı yapılarının ortaya çıkartılması bakımından kıymetlidir.”
“Tünellerin Kız Kulesi, Adalar üzere yerlere uzandığı savları kent efsanesi”
Prof. Dr. Diker, Ayasofya’nın altındaki tünellerin Kız Kulesi ve Adalar üzere yerlere uzandığı tezlerinin bir kent efsanesi olduğunu lisana getirdi.
Bunların rastgele bir bilimsel bulguya dayanmayan, ispatlanması mümkün olmayan argümanlar olduğunun altını çizen Diker, “Biz ilgi uyandırmak niyetiyle objektif tabanlara oturmayan bu tıp masalsı kurmacalara vurgu yapılmasındansa İstanbul’un mevcut yer altı envanterinin bilimsel olarak daha fazlaca araştırılmasını, aktüel mimari belgelemelerinin yapılmasını ve bu yerlerin korunarak hak ettiği ilgiyi görmesini istiyoruz.” değerlendirmesini yaptı.
Prof. Dr. Hasan Fırat Diker, Ayasofya’nın yer altı yerlerinin büyük bir kısmının su tesisatı ve havalandırma emeliyle yapıldığını, bunların yalnızca ilgilisinin su künklerini döşemesine ve arızaları gidermesine imkan verecek nitelikte, sirkülasyonu sıkıntı ve pek dar yerler olduğunu anlattı.
Buraların fakat bir kişinin sürünüp emekleyerek ilerleyebileceği yerler olduğuna dikkati çeken Diker, şunları kaydetti:
“Bu tünellerde nefes almak bile pek kolay değil. Biz bugün, mezar ve mahzen olarak kullanılmış bu Ayasofya’nın en büyük yer altı yapılarında bile elektrikli aydınlatma yardımıyla birbirimizi ve bu yerleri gorebiliyoruz.
Ayasofya’nın öteki yer altı yapıları tünelleri epeyce daha dar ve havasız yerler. Yapıldıkları vakti düşündüğünüzde insanların bu karanlık mahallerde sirkülasyonunun ne kadar sıkıntı olduğunu ve diğer bir maksat için kullanılmasının da pek mümkün olmadığını anlayabiliriz.
ötürüsıyla Ayasofya ile birlikte inşa edilmiş bu yer altı yapılarının su tedariki, yağmur suyunu tahliye etmek, havalandırma ve depolama haricinde bilinen diğer bir kullanması kelam konusu değil.”
İşte Ayasofya’nın altındaki bâtın tünellerden imajlar…