‘bir daha Leyla’ sinemasının direktörü Barış Hancıoğulları ile söyleşi

celikci

Yeni Üye
Sinemamız pandemi ve ekonomik kriz üzere aksiliklerin gölgesinde pek umutlu bir geleceğe hakikat ilerlemiyor tahminen lakin ortada bir de olsa karşımıza çıkan farklı, yaratıcı, şaşırtan sinemalar önümüzdeki periyoda dair umutlarımızı yeşertmeye devam ediyor. Kısa bir süre evvel MUBI’de gösterime giren “bir daha Leyla” da bu sinemalardan biri kanımızca. Alışılageldik öykü kalıplarından farklı bir kurguyla çekilen sinemada izleyiciyi bir yandan sürprizli bir anlatı bekliyor, bir yandan da tahminen sinemanın kendisine ve elbet oyunculuk uğraşına dair kimi önermeler. Birinci uzun metrajlı sinemasıyla isminden övgüyle kelam ettiren direktör ve senarist Barış Hancıoğulları ile sinemasını konuştuk.


Barış Hancıoğulları

– Sinemanın çıkış noktasından başlayalım mı? Ve olağan ne vakittir aklınızdaydı sinema?

Sinemanın özünü oluşturan fikir pek uzun müddettir aklımdaydı, senaryoyu birinci vakit içinderda 2009 yılında yazmaya başlamıştım. Bu uzun süreç içerisinde ortaya diğer işler, projeler girdi lakin “bir daha Leyla” aklımın bir köşesinde daima durdu ve sonunda 2018 yılında çekime girdik.

Sinemanın çıkışı mitolojiye (özellikle Sofokles’in “Oidipus” tragedyasına) ve psikanalize duyduğum ilgiyle başladı sanırım. Bu iki alanın kesişim noktaları ise bilhassa ilgimi çekiyor: Mitlerin, toplumların bilinçaltıyla ilgili hayli kıymetli bilgiler taşıdığına ve mitlerden yola çıkarak yapılan tahlillerin yalnızca antik toplumlara değil, günümüz insanına dair de epey şey dediğini düşünüyorum. Başımın bir köşesinde bu kavramlar dolaşıp dururken bir yandan da, mesleği oyunculuk olan insanların psikolojileri ilgimi çekmekteydi; oyuncuların meslekleri gereği içine girdikleri karakterler ile kendi hayatlarında sahip oldukları personalar içindeki dinamik üzerine çoğunlukla düşünüyordum. Sanırım sinemanın iskeleti bütün bunların birleşmesiyle oluştu.

İKİ KESİMLİ SİNEMA

– Sinema ortasında sinema yapısı sinemamızda da bilhassa son bir iki yıldır birkaç sinemada karşımıza çıkan bir kurgu oldu. Sizin bunu tercih etme niçininiz neydi?


Bu sorunuz için size özel olarak teşekkür ederim. Sahiden “film ortasında film”i kullanan hayli sayıda örnek mevcut lakin bunların büyük kısmında yapı, seyircinin sinema ortasında bir sinema seyrettiğini epeyce geçmeden öğreneceği biçimde kuruluyor (genelde paralel kurgu kullanılarak). Benim yaklaşımım ise farklıydı. Örneğin senaryoyu yazma sürecindeyken, daha evvel yapılmış sinema ortasında sinema örneklerini hiç incelemedim, açıkçası bu aklıma bile gelmedi zira ben “bir daha Leyla”yı bir “film ortasında film” olarak değil, “iki modüllü bir film” olarak algılıyorum. Sinemadaki karakterlerin mesleğinin oyunculuk olması bu açıdan bir gaye değil, araç benim için. ötürüsıyla yapısal olarak, “Tropical Malady” (Weerasethakul, 2004), “Lost Highway” (Lynch, 1997), “Full Metal Jacket” (Kubrick, 1987) üzere sinemaları yapmak istediğim şeye daha yakın görüyorum.

“Oyuncunun oynadığı karakter/oyuncunun kendisi” ikiliğini temel alan bu yapıyı niye tercih ettiğime gelirsek, bunun şuurlu bir aksiyon olduğunu söyleyemem fakat bu tercihimin altında neyin yattığını varsayım edebiliyorum: Ben oldum mümkün kendimi ve etrafımdakileri gözlemlemeyi, incelemeyi seven birisi olmuşumdur. İnsan denen varlığı, genelde içgüdülerime dayanarak, elimden geldiğince algılamaya çalışırım. Bu sorunla ilgili, yıllar içerisinde edindiğim hisler, başımda oluşan niyetler ve hususla ilgili yaptığım okumalar kararında vardığım nokta da şudur: İnsan eksik olarak doğan ve tüm ömrünü bu eksiklikle çaba ederek geçiren bir canlı. Doğumunda bir “yarılmaya” maruz kalıyor, daha sonra da lakin kesimlere bölünmüş bir biçimde sürdürebiliyor varlığını.


– Karakter Umut ile oyuncu Umut içindeki ilişki ya da bağ onları nasıl bir dinamiğe zorluyor sizce? Siz direktör olarak hangisine yakın duruyorsunuz ya da?

Oyuncu Umut’un, karakter Umut’un tuhaflıklarını miras aldığından kelam edebiliriz sanırım; bu tuhaflık, mevcut ödipal gerginlikten de kaynaklanmakta alışılmış ki. Buna ek olarak, birinci kısımdaki Umut “dil öncesi dönem”e aitmiş üzere duran bir karakterken, oyuncu Umut’un da fazlaca ağır, can alıcı, akılda kalıcı, derin manalara sahip cümleler etmiyor oluşu da bu iki karakter içinde kurmaya çalıştığım bir öteki paralellikti. Benim direktör olarak bakış açıma gelecek olursak, ben iki karaktere de eşit arada durmaya, karakterler hakkında rastgele bir yargıda bulunmamaya çalıştım.

YÖNETMEN-OYUNCU İLGİSİ

– Oyuncular hakkında ne düşündüğünüzü de merak ediyorum. Direktör olarak bir oyuncu ne tabir ediyor sizin için? Onlar hakkında kimi önyargılarınız ya da gözlemlerinize dayanarak değişmeyeceğini düşündüğünüz özellikleri var mı örneğin?

Yönetmen-oyuncu alakası hiç kuşku yok ki bir sinemanın en değerli ögelerinden biri. Direktörün işi başındakileri oyuncuya aktarmak, lakin sözler her vakit kâfi olmuyor bunun için. ötürüsıyla, şahsen ben çalışacağım oyuncuyla frekansımızın, setin haricinde, hayatin ortasında de uyuşmasını isterim. Doğal ki yüzde yüz bir ahenkten, yakın dost olmak üzere şeylerden bahsetmiyorum fakat bunun bir minimumu olmalı diye düşünüyorum; en azından tıpkı sayfada olmak yani. Buna ek olarak karşılıklı inancın, oyuncu ile direktör içindeki bağlantıda en şayet olmazsa olmaz şey olduğunu düşünüyorum.


Oyuncularla ilgili rastgele bir önyargıya sahip değilim sanırım. Oyuncu olmanın kırılgan bir tabiatı olduğunu unutmamaya ve oyunculara mümkün olduğunca alan açmaya çalışıyorum; lakin onlara alan açarken, onlardan da mümkün olduğunca açık olmalarını, karakterle ilgili rastgele bir koşullanma içine girmemelerini bekliyorum. Aslında yönetmen-oyuncu münasebeti birinci vakit içinderda oyuncu seçimi evresinde başlıyor ve bir oyuncunun başında, kıramayacağı belirli kalıplar olduğunu gözlemlersem, o oyuncuyu seçme ihtimalim azalıyor. Sonuçta yanlışsız oyuncuları seçmek direktörlük denen mesleğin değerli bir kısmını oluşturuyor kanımca.

– Toplumsal, sınıfsal ya da kültürel farklar bireyleri benzeri durumlar karşısında fazlaca da birbirinden uzaklara savurmuyor güya. Ya da savuruyor mu, ne düşünüyorsunuz?

Bence savurmuyor. Çekirdek aile, temel dürtülerimiz, şuurumuz ve şuur altımız ile ilgili alanlarda gezinen bir sinemada birbirinden farklı sınıflardan karakterler seçmemin bir sebebi de buydu. Sinemanın iki kısmını bir ortada tutan ögelerden biri bu ortak noktalar, emsal tepkiler. Varoştaki Umut da, hali vakti yerinde olan Umut da problemli ailelere sahip, ikisi de bir arayıştalar, ikisinin de etrafla irtibat biçimi toplumun normlarına pek uymuyor ve ikisi de sonunda bir çeşit trajediye sürükleniyor. İki kısım içindeki fark (veya karşıtlık) ne diye soracak olursak, birinci kısımda Rüstem ve Sührab mitinin, ikincisinde ise Oidipus’un temel alınması diyebilirim.


Ahmet Melih Yılmaz ve Ayfer Dönmez

Sinemanın çekim süreci nasıl gelişti, aşikâr bir sırayla mı çektiniz? Bu manada oyuncuların zorlandıkları anlar oldu mu?

İkinci kısımda Umut’un saçları uzun, birinci kısımda kısa olduğu için evvel ikinci kısmı çekmek zorundaydık. İkinci kısım bitince Melih saçlarını kestirdi ve birinci kısmın çekimlerine geçtik, yani zıt sırayla çektik. Bunun fazlaca bir dezavantajı olduğunu düşünmüyorum, oyunculardan da bununla ilgili olumsuz bir geri dönüş almadım. Sonuçta her ne kadar ortalarında organik bir bağ olsa da, kısımlar kendi ortasında bağımsız zira.

‘SALONDA SİNEMA SEYRETMEK BİR AYİN GİBİ’

– Sinema ticari gösterime girmedi yanılmıyorsam. MUBI üzere bir dijital platform üzerinden izleyiciyle buluşması sizde hangi hisleri uyandırıyor? Salonlarda gösterilmesini tercih eder miydiniz?


yıllardır büyük bir ilgiyle ve takdirle takip ettiğim MUBI’de sinemamın yer alıyor olması benim için büyük bir sevinç kaynağı. Bir izleyici olarak, sinema sever olarak, ana akım sinemanın haricinde kalan mı desem, bağımsız mı desem (bu tip kategorizasyonları pek manalı bulmadığım için hakikat kelimeyi bulmakta zorlanıyorum), sıradançe söyleyecek olursam, sevdiğim sinemaları izleme imkanı bulduğum bir platform oldu daima MUBI.

Sinema salonunda sinema seyretme deneyimi elbet ki farklı; bir meditasyon, neredeyse ayin üzere bir şey. Direktörlerin birden fazla da haliyle sinemalarının sinemada seyredilmesini istiyor lakin vizyona girdikten daha sonra vizyonda kalmak maalesef kolay olmayabiliyor, kopya sayısı da genelde istenilen sayıda olmuyor. Sonuç olarak, ulaşabildiğiniz izleyici sayısı sonlu olabiliyor. MUBI’de ise sinema uzun müddet izlenmeye açık kalıyor, fazlaca daha fazla beşere ulaşabiliyorsunuz, ki şahsen benim sinema yapma gayem da bu: Anlatmak istediğim bir şeyler var ve insanlara ulaşıp onlarla sinema aracılığıyla irtibat kurmaya çalışıyorum.

‘AKILLI İNSANIN YAPACAĞI İŞ DEĞİL’

– Sinemada amaçlarınız var mı, kendinizi nerede görüyorsunuz ve nereye ulaşmak istiyorsunuz?


“Bir sinema çekmeye çalışayım bakalım, direktör olmayı deneyeyim, şayet olmazsa öbür bir yola girerim” üzere bir hissim, fikrim olmadı hiçbir vakit. ömrümde bana bir mana söz eden, eşim, ailem, dostlarım haricinde yalnızca sinema var; his dünyamda tahminen de biraz fazla dominant bir durumda. “bir daha Leyla”yı epey ufak bir bütçeyle, güç kaidelerde çektik, akıllı insanın yapacağı iş değildi. Sinemayı bu kadar sevmesem, bu zorlukları göğüsleyemezdim.

En büyük gayem sinema çekmeye devam edebilmek. Finansal açıdan daha gerilimsiz bir biçimde, kafamdakileri izleyicilere aktarabileceğim fırsatlar bulmak, bir daha içimden geldiği üzere sinema yapabilmek… Bunun haricinde, o denli epey tezli bir gayem yok açıkçası.

Kendimi nerede gördüğüm ise cevaplaması sahiden güç bir soru. Elimden geldiğince özgün şeyler yapmaya, genel geçer sanatsal trendlerin haricinde durmaya çalıştığımı söyleyebilirim.


– Kubrick ve Bergman üzere isimlere olan hayranlığını daha evvel de açıklamıştınız. Öteki ustalarınız, örnek aldığınız isimler var mı? Sinema haricinden da olabilir.

Beni en çok etkileyen direktörlerden biri Antonioni, lakin en epeyce sevdiğim de Tarkovsky’dir. En sevdiğim sinema sorulduğunda çabucak yanıt veremem lakin o da tahminen “Sekiz Buçuk”tur. Sinemaya bakışımızı değiştirdiği için Godard’ı kesinlikle saymam gerekir. Doğal ki Yılmaz Güney. Ve Claire Denis. Ve David Lynch, Ken Loach, Andrea Arnold, Kurosawa, Dardenne kardeşler, Haneke ve unuttuğum pek fazlaca isim daha… Ressam Egon Schiele beni epeyce tesirler, bir de Lucien Freud. Edebiyattan saymaya başlasam listenin sonu gelmez herbiçimde, o yüzden şu an birinci aklıma gelen ismi yazayım: Tezer Özlü.

– Müzik geçmişiniz olduğunu biliyoruz. Büsbütün bıraktınız mı müziği?

Evet 2009’da büsbütün bıraktım. Bırakma sebebim de hem müzik hem sinemayı bir ortada sürdürmenin sıkıntı olmasıydı.

– Sırada ne var, yakında başlayacağınız yeni bir sinema?

Sevgili Erman Bostan’la birlikte yazdığımız bir senaryomuz var. Bunun haricinde benim daha evvel yazıp kenarda beklettiğim bir senaryo daha var. İki projenin de başlangıcı uzun yıllar öncesine dayanıyor. Umarım en yakın vakitte finansal açıdan ilerleme kaydederiz ve iki proje de hayata geçer…

Okumaya devam et...