KimDemis
Aktif Üye
Van Kültür Varlıklarını Müdafaa Bölge Şurası tarafınca 24.09.2008 ve 28.07.2022 tarihlerinde tescil edilen lakin tarihiyle ilgili net bilgiye ulaşılamayan tarihi mezarlık alanında kıymetli tarihi bulgulara ulaşıldı.
Çalışma yapan Bitlis Eren Üniversitesi (BEÜ) Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet Demirtaş ve BEÜ Tarih Kısmı Yeniçağ Tarihi Anabilim Kolu Lideri Doç. Dr. Vural Genç, Bitlis ve bölge tarihine ışık tutacak değerli bulgulara ulaştı.
Tarihi mescit ve mezarları yerinde incelemek üzere Gölbaşı beldesine giden Prof. Dr. Mehmet Demirtaş ve Doç. Dr. Vural Genç, mezarlık alanı ve mescit içerisinde geniş bir araştırma yaptı. Araştırma çerçevesinde mescidin ikiye bölünmüş olan kitabesine ulaşmayı başaran Demirtaş ve Genç, mescidin kitabesini çözerek Rojkî Aşiretler Konfederasyonunun en kıymetli iki kolundan biri olan Kavalisi Aşiretine mensup Abdurrahman Kavalisî’nin oğlu Süleyman Ağa tarafınca Hicri 870, Miladi 1465-1466 tarihinde inşa edilen 556 yıllık tarihi mescidi ortaya çıkardı. Üzerinde ‘Bu mübarek mescit Abdurrahman el Kavalisî’nin oğlu Süleyman Ağa tarafınca 1465-1466 tarihinde inşa edilmiştir’ halinde tabirlerin yer aldığı kitabe, bölge ile ilgili şu ana kadar elde edilen en kıymetli tarihî bilgi olarak kayda geçti.
“Tarihi bir hazine ortaya çıktı”
Tespit edilen mescit kitabesinin bölge ile ilgili şu ana kadar elde edilen en kıymetli kanıt olduğuna dikkat çeken Prof. Dr. Mehmet Demirtaş, araştırma sonucunda adeta tarihi bir hazinenin ortaya çıktığını tabir etti.
Deşifresi yapılan kitabenin, mescidin kimin tarafınca hangi tarihte yapıldığı ile ilgili bir kadro bilgiler içerdiğini kaydeden Demirtaş, şunları söylemiş oldu:
“Doç. Dr. Vural Genç hocamızla bir arada bugün üzerinde bir çalışma yaparak bu kitabeyi okumuş olduk. Bu bir mescit kitabesidir. Kitabeye nazaran mescit, Abdurrahman Kavalisî’nin oğlu Süleyman Ağa tarafınca inşa edilmiş. Kavalisî, Rojkî Aşiretler Konfederasyonunun en değerli kollarından bir adedidir. Kitabede mescidin inşa tarihinin Hicri 870, Miladi 1465-1466 olduğu görülüyor. Abdurrahman Kavalisî Rojkî, Bitlis ve Şerefhanlar tarihinde epey değerli bir figürdür. Bahse mevzu mescit bulunduğumuz alanda, yani İron yerleşiminde bulunuyor ve gördüğünüz üzere harap biçimdedir. Bunun yanı sıra mescidin burada inşa edilmiş olması, İron’un rastgele köy yerleşiminden öte 15. yüzyılda kıymetli merkezî bir vasfa sahip olduğunu göstermektedir. Bu yapı muhtemelen zaviyeden mescide dönüştürülmüştür. Çünkü ortasında türbe ve mezar da yer almaktadır. Tahminen, Abdurrahman Kavalisî vefat ettikten daha sonra oğlu tarafınca kendisine bir türbe yapılarak içine defnedildi ve sonrasındasında bu yer, mescit inşa edilerek büyütüldü. Bu kitabe günümüze kadar kalmış epey bedelli bir hazinedir. Bunun kesinlikle korunması gerekir. Zira korunamadığı vakit buranın tarihiyle ilgili en kıymetli kanıt ortadan kalkmış olacak. Bu kitabenin bölgemiz, kentimiz ve biz tarihçiler açısından hayli büyük bir kıymeti var. Bugün birinci kere bu kitabeyi okumuş ve tarihini tespit etmiş olduk. Kitabe hem de bu mescidin tarihini de gösteriyor. Burada mescidin 556 yıl evvel inşa edildiğini anlamış oluyoruz. ötürüsıyla bu kitabe yapının kimliğidir. Bir bakıma yörenin tarihinin bir kesiti de kitabe yardımıyla ortaya çıkmış oluyor. Bu açıdan mescidin onarımı kadar kitabesinin korunması da ehemmiyet arz ediyor. Yetkili kurumların bundan haberdar olmasıyla burayı muhafazaya alacaklarına inanıyorum. Şunu bilhassa tabir etmek istiyorum ki; bu kitabe bu bölge ile ilgili şu ana kadar elde ettiğimiz en değerli tarihî datadır. Zira yerleşimin süreklik arz ettiği buradan çarçabuk anlaşılabilir.”
Rojkîler, Kavalisî ve Bilbasî
Dönemin Kürt Aşiretleri Konfederasyonu Rojkî ve iki büyük kolu olan Kavalisî ve Bilbasî aşiretleriyle ilgili de bilgi veren Prof. Dr. Demirtaş, “Onlardan özetlemek gerekirse bahsetmek gerekir. Buna bakılırsa Rojkî, Mutki bölgesinde kurulan Kürt Aşiretler Konfederasyonunun ismidir. İki tane büyük kolu vardır, biri Bilbasî başkası ise Kavalisî’dir. 1502’de Şerefhan Bitlis’e geldiğinde Bilbasî kolu onu destekliyor. Kavalisî ise İbrahim’i destekliyor. İbrahim küçük yaşta bir çocuktur, ondan sonrasında Şerefhan 1502’de tahta geçip hâkimiyeti ele geçirdikten daha sonra Kavalisî’nin de Bilbasî üzere onu desteklediğine şahit oluyoruz. Ta ki 1533’te Şerefhan öldürülünceye kadar. Şerefhanlar Bitlis’in tarihinde, bölgenin tarihinde hayli değerli bir yere sahiptirler ve 600 yılı aşkın bir süre bölgeyi yönetim etmişlerdir. Devir dönem kendi ortasında kısmen bağımsız, periyot devir İran’a bağlı olmuşlardır. 1514’te İdris-i Bitlis’inin Çaldıran Savaşı daha sonrası periyottaki faaliyetleri ve bu bölgenin Osmanlı Devleti’ne adım adım iltihakı sürecine kadar bu durum devam etmiştir. daha sonrası aslına bakarsanız malum, onları Osmanlı Devleti ile birlikte anmak gerekiyor. O süreçten daha sonra yani 16. yüzyılın başından itibaren bu bölgenin her açıdan bir değişime uğradığı ve Osmanlı etkisinin arttığı, İran etkisinin zayıfladığı görülüyor. Bu süreçte Rojkî kökenli Şerefhanlar fazlaca değerli bir işlev icra ediyorlar. Bitlis o periyodun en kıymetli kentleri içinde yer alıyor, merkez nazaranvi görüyor. Şerefhanların başşehridir. ötürüsıyla Osmanlı Devleti için de epey önemlidir” formunda konuştu.
“Mezarlıklarda, mescitlerde, medreselerde, kiliselerde define yoktur”
Define avcılarına da seslenen Demirtaş, şu biçimde konuştu:
“Daha öncesinde tekraren söylemiş olduk ancak bir defa daha tabir etmekte yarar var. Mezarlıklarda, mescitlerde, medreselerde, kiliselerde define aramanın mantıklı hiç bir tarafı yoktur. Buralarda define olma ihtimali bulunmuyor. Tarihte mezarlıkta, mescitte ya da kilisede define bulan bir kişi örneği mevcut değildir. bu biçimde bir şey yok.”
“Belde sakinleri sevinçle karşıladı”
Beldede uzun yıllardır yapılan tahribatlarla gündeme gelen tarihi mescidin bu kere kıymetli tarihiyle gündeme gelmesi belde sakinlerini de heyecanlandırdı.
Belde sakinlerinden Dr. Becerikli Okay, senelerca tahrip edilen tarihi mescidin yapılan araştırma ile gerçek tarihinin keşfedilmesinin belde ve bölge için kıymetine vurgu yaparak, katkılarından dolayı Prof. Dr. Mehmet Demirtaş ve Doç. Dr. Vural Genç’e teşekkürlerini iletti.
Çalışma yapan Bitlis Eren Üniversitesi (BEÜ) Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet Demirtaş ve BEÜ Tarih Kısmı Yeniçağ Tarihi Anabilim Kolu Lideri Doç. Dr. Vural Genç, Bitlis ve bölge tarihine ışık tutacak değerli bulgulara ulaştı.
Tarihi mescit ve mezarları yerinde incelemek üzere Gölbaşı beldesine giden Prof. Dr. Mehmet Demirtaş ve Doç. Dr. Vural Genç, mezarlık alanı ve mescit içerisinde geniş bir araştırma yaptı. Araştırma çerçevesinde mescidin ikiye bölünmüş olan kitabesine ulaşmayı başaran Demirtaş ve Genç, mescidin kitabesini çözerek Rojkî Aşiretler Konfederasyonunun en kıymetli iki kolundan biri olan Kavalisi Aşiretine mensup Abdurrahman Kavalisî’nin oğlu Süleyman Ağa tarafınca Hicri 870, Miladi 1465-1466 tarihinde inşa edilen 556 yıllık tarihi mescidi ortaya çıkardı. Üzerinde ‘Bu mübarek mescit Abdurrahman el Kavalisî’nin oğlu Süleyman Ağa tarafınca 1465-1466 tarihinde inşa edilmiştir’ halinde tabirlerin yer aldığı kitabe, bölge ile ilgili şu ana kadar elde edilen en kıymetli tarihî bilgi olarak kayda geçti.
“Tarihi bir hazine ortaya çıktı”
Tespit edilen mescit kitabesinin bölge ile ilgili şu ana kadar elde edilen en kıymetli kanıt olduğuna dikkat çeken Prof. Dr. Mehmet Demirtaş, araştırma sonucunda adeta tarihi bir hazinenin ortaya çıktığını tabir etti.
Deşifresi yapılan kitabenin, mescidin kimin tarafınca hangi tarihte yapıldığı ile ilgili bir kadro bilgiler içerdiğini kaydeden Demirtaş, şunları söylemiş oldu:
“Doç. Dr. Vural Genç hocamızla bir arada bugün üzerinde bir çalışma yaparak bu kitabeyi okumuş olduk. Bu bir mescit kitabesidir. Kitabeye nazaran mescit, Abdurrahman Kavalisî’nin oğlu Süleyman Ağa tarafınca inşa edilmiş. Kavalisî, Rojkî Aşiretler Konfederasyonunun en değerli kollarından bir adedidir. Kitabede mescidin inşa tarihinin Hicri 870, Miladi 1465-1466 olduğu görülüyor. Abdurrahman Kavalisî Rojkî, Bitlis ve Şerefhanlar tarihinde epey değerli bir figürdür. Bahse mevzu mescit bulunduğumuz alanda, yani İron yerleşiminde bulunuyor ve gördüğünüz üzere harap biçimdedir. Bunun yanı sıra mescidin burada inşa edilmiş olması, İron’un rastgele köy yerleşiminden öte 15. yüzyılda kıymetli merkezî bir vasfa sahip olduğunu göstermektedir. Bu yapı muhtemelen zaviyeden mescide dönüştürülmüştür. Çünkü ortasında türbe ve mezar da yer almaktadır. Tahminen, Abdurrahman Kavalisî vefat ettikten daha sonra oğlu tarafınca kendisine bir türbe yapılarak içine defnedildi ve sonrasındasında bu yer, mescit inşa edilerek büyütüldü. Bu kitabe günümüze kadar kalmış epey bedelli bir hazinedir. Bunun kesinlikle korunması gerekir. Zira korunamadığı vakit buranın tarihiyle ilgili en kıymetli kanıt ortadan kalkmış olacak. Bu kitabenin bölgemiz, kentimiz ve biz tarihçiler açısından hayli büyük bir kıymeti var. Bugün birinci kere bu kitabeyi okumuş ve tarihini tespit etmiş olduk. Kitabe hem de bu mescidin tarihini de gösteriyor. Burada mescidin 556 yıl evvel inşa edildiğini anlamış oluyoruz. ötürüsıyla bu kitabe yapının kimliğidir. Bir bakıma yörenin tarihinin bir kesiti de kitabe yardımıyla ortaya çıkmış oluyor. Bu açıdan mescidin onarımı kadar kitabesinin korunması da ehemmiyet arz ediyor. Yetkili kurumların bundan haberdar olmasıyla burayı muhafazaya alacaklarına inanıyorum. Şunu bilhassa tabir etmek istiyorum ki; bu kitabe bu bölge ile ilgili şu ana kadar elde ettiğimiz en değerli tarihî datadır. Zira yerleşimin süreklik arz ettiği buradan çarçabuk anlaşılabilir.”
Rojkîler, Kavalisî ve Bilbasî
Dönemin Kürt Aşiretleri Konfederasyonu Rojkî ve iki büyük kolu olan Kavalisî ve Bilbasî aşiretleriyle ilgili de bilgi veren Prof. Dr. Demirtaş, “Onlardan özetlemek gerekirse bahsetmek gerekir. Buna bakılırsa Rojkî, Mutki bölgesinde kurulan Kürt Aşiretler Konfederasyonunun ismidir. İki tane büyük kolu vardır, biri Bilbasî başkası ise Kavalisî’dir. 1502’de Şerefhan Bitlis’e geldiğinde Bilbasî kolu onu destekliyor. Kavalisî ise İbrahim’i destekliyor. İbrahim küçük yaşta bir çocuktur, ondan sonrasında Şerefhan 1502’de tahta geçip hâkimiyeti ele geçirdikten daha sonra Kavalisî’nin de Bilbasî üzere onu desteklediğine şahit oluyoruz. Ta ki 1533’te Şerefhan öldürülünceye kadar. Şerefhanlar Bitlis’in tarihinde, bölgenin tarihinde hayli değerli bir yere sahiptirler ve 600 yılı aşkın bir süre bölgeyi yönetim etmişlerdir. Devir dönem kendi ortasında kısmen bağımsız, periyot devir İran’a bağlı olmuşlardır. 1514’te İdris-i Bitlis’inin Çaldıran Savaşı daha sonrası periyottaki faaliyetleri ve bu bölgenin Osmanlı Devleti’ne adım adım iltihakı sürecine kadar bu durum devam etmiştir. daha sonrası aslına bakarsanız malum, onları Osmanlı Devleti ile birlikte anmak gerekiyor. O süreçten daha sonra yani 16. yüzyılın başından itibaren bu bölgenin her açıdan bir değişime uğradığı ve Osmanlı etkisinin arttığı, İran etkisinin zayıfladığı görülüyor. Bu süreçte Rojkî kökenli Şerefhanlar fazlaca değerli bir işlev icra ediyorlar. Bitlis o periyodun en kıymetli kentleri içinde yer alıyor, merkez nazaranvi görüyor. Şerefhanların başşehridir. ötürüsıyla Osmanlı Devleti için de epey önemlidir” formunda konuştu.
“Mezarlıklarda, mescitlerde, medreselerde, kiliselerde define yoktur”
Define avcılarına da seslenen Demirtaş, şu biçimde konuştu:
“Daha öncesinde tekraren söylemiş olduk ancak bir defa daha tabir etmekte yarar var. Mezarlıklarda, mescitlerde, medreselerde, kiliselerde define aramanın mantıklı hiç bir tarafı yoktur. Buralarda define olma ihtimali bulunmuyor. Tarihte mezarlıkta, mescitte ya da kilisede define bulan bir kişi örneği mevcut değildir. bu biçimde bir şey yok.”
“Belde sakinleri sevinçle karşıladı”
Beldede uzun yıllardır yapılan tahribatlarla gündeme gelen tarihi mescidin bu kere kıymetli tarihiyle gündeme gelmesi belde sakinlerini de heyecanlandırdı.
Belde sakinlerinden Dr. Becerikli Okay, senelerca tahrip edilen tarihi mescidin yapılan araştırma ile gerçek tarihinin keşfedilmesinin belde ve bölge için kıymetine vurgu yaparak, katkılarından dolayı Prof. Dr. Mehmet Demirtaş ve Doç. Dr. Vural Genç’e teşekkürlerini iletti.