Duayen direktör Işıl Kasapoğlu: Tüm iktidarlar sanattan ve sanatkardan korkar!

celikci

Yeni Üye
Birtakım oyunlar var ki üstüne söylenecek kelam bulmak güç. Birtakım direktörler var ki onu anlatmak için kelam bulmak sıkıntı ancak anlatmaya başlayınca da sayfalar yetmez. Her yönettiği oyun senelerca kapalı gişe oynar. Benim üzere seyreden tekrar, tekrar seyreder. Yaklaşık 50 yıldır direktörlük yapan Işıl Kasapoğlu’ndan bahsediyorum. Tiyatro muharrirleri bilir, Kasapoğlu kolay kolay röportaj vermez. İkna etmesi de kolay olmadı lakin tiyatroyu ve ülkemizin sıkıntılarını konuştuk sonunda.

“SEMAVER KUMPANYA”

Bu yıl İstanbul Tiyatro Festivali’nin de yeni yöneticisi olan Kasapoğlu, 1982’de Paris’te “Theatre a Venir” isimli tiyatroyu, 1995’te İstanbul’da Cüneyt Türel ve Tilbe Saran’la bir arada Aksanat Yapım Tiyatrosu’nu, 1997’de İzmit Kent Tiyatrosu’nu, 2002’de kendi bağımsız tiyatrosu Semaver Kumpanya’yı kurdu. “Amadeus”, “Hırgür” ve 12 yıldır kapalı gişe oynayan “Profesyonel” üzere oyunları ise hâlâ kapalı gişe sahneleniyor.

– Nedir Işıl Kasapoğlu’nu Işıl Kasapoğlu yapan; tiyatro sevdası mı, kederini anlatmak mı?

Anlatmadan yapamamak. Galatasaray Lisesi’nde arkadaşlarım ile bir arada yaptığım birinci “yönetmenlik” denemesinden bu yana neredeyse 50 yıl geçti.

50 yılı daima doldurmaya çalıştım. Işıl Kasapoğlu’nu oluşturmaya uğraştım. Farkına varmadan, farkına vararak… Her “usta”dan bir kesim alıp kendime ekledim. Evvelce Salih vardı, Mehmet, Rauf, Ali, Süper… Liseli arkadaşlarım…

daha sonra hayatıma Mehmed Kemal girdi; onunla birlikte Hüseyin Baş, Osman Arolat, Aydın Engin, Oya Baydar, Kenan Mortan… Örnek aldıklarım, usta olarak kabul ettiklerim…

daha sonra Orhan Düzgünler, Fikret Birinciyiz… Ve Onat Ağabey ve Sinematek! Ve Potemkin Zırhlısı ve Andrei Wajda… İstanbul Belediyesi Kent Tiyatroları’nda mızrak tutma, Beklan Ağabey’e asistanlık, Zeynep Oral’ın İsimsiz Oyun’u… Sanayi tasarımı, hukuk fakültesi ve Fransa, Paris! Sorbonne Tiyatro Kısmı ve en büyük öğretmenim Mehmet Ulusoy, Abidin Dino ve Güzin Hanım. ondan sonrasındaları Yaşar Kemal, Yılmaz Güney… Ustalarım.

Antoine Vitez’i, Giorgio Strehler’i, Klaus Grüber’i, Patrice Cherau’yu, Heiner Müller’i ve Augusto Boal ile Bernard Dort’u nereye koyabileceğimi bilemedim.

ondan sonrasında hayatıma Shakespeare girdi. Bernard Marie Coltes girdi. Darmadağın oldum. bir daha toparlanmak için Mehmet Baydur üzere arkadaşlarıma gereksinimim vardı. Onları buldum; Zeynep Avcı’yı, Tilbe’yi, Zuhal’i, Haluk’u, Cüneyt’i, Bülent Emin’i, Tardu’yu, Cevat Çapan Ağabey’i. Hepsi fiktif sevgililerim oldu.

Anlatmak istediklerimi üstte saydığım isimler olmadan anlatamazdım. Hepsine gereksinimim var. Onlar benim ben olmamı sağladılar.

– Sizinle uzun yıllar evvel (21 yıl önce) Akademi İstanbul’da tanışmıştık. bu biçimde okulun tiyatro kısmının başındaydınız. Birtakım derslerinizi gizlice izlemiştim. Usta, çıraklar yetiştiriyor demişti beni bakılırsan biri.

Ustalar, çıraklarından epey şey öğrenir. Çırak olmak da ustalık ister. Daima düzgün bir çırak olabilmeye çabaladım. Hoş öğrencilerim oldu. Akademi İstanbul’da birlikte çalıştığımız öğrencilerin şimdi hepsi şu sırada sahnedeler. Lakin tiyatroda, lakin televizyon dizilerinde ya da sinemada. Bizim mesleğimiz bir aile üzeredir, birbirini seversin ya da sevmezsin lakin ailenin bir parçasısındır. senelerca karşılaşmasan bile o ailedensindir. Yaptığın işlerin güzel olup olmamasından öte ortak dünyanızda neler paylaşıp paylaşmadığınızdır sorun. Tıpkı lisanı konuşabilmektir kelam konusu olan. yıllardır öğrencilerimle de evvel bu hususa değiniyorum. Ortak bir lisan oluşturmak. Birebir dünyada yaşayabilmek.

TİYATRO YAPABİLMEK İÇİN MUHALİF OLMAK ZORUNDAYIZ

– Sizin de kesinlikle bir usta – çırak öykünüz vardır. Sizin çırakların kimileri usta olma yolunda. Başarılı işler yapıyorlar. Bu size ne hissettiriyor?


Daima bir arada ilerliyoruz. Bırakmadığımız sürece önümüzde daha epeyce yol var. Dünyada değişim devam ediyor, hiç de durmayacak. Bizler de değişeceğiz ve daha yeterli, daha hoş olmak için bu evrime katkıda bulunmaya çalışacağız. Genç çıraklar nasıl usta olma yolunda iseler birebir şey biz genç olmayan nesiller için de geçerli. Ben hâlâ, “Ya 75-80 yaşlarıma geldiğimde beni direktör olarak çağırmazlarsa?” diye korkuyorum. Geliştirmeliyim kendimi. Daha uygununu yapabilmek için her gün biraz daha okumalıyım, görmeliyim. Görmeyi unutmamalıyım. Anlatabilmek için anlamayı becerebilmeliyim, anlamayı becerebilmek için de sırtıma daha fazla kültür yüklemeliyim. Birden fazla provamda oyuncu arkadaşlarım bana “iyi olduklarını” söylemediğim için kızarlar. Lakin ben orada yalnızca olmayanlarla uğraşmak istiyorum. Muhalif olmalıyım. Tiyatro yapabilmek için muhalif olmak zorundayız.

– 50 yıla yakın vakittir direktörlük yapıyorsunuz. Bir oyun var ki onun daha vakti gelmedi. Şu vakitte sahneye koyacağım söylemiş olduğiniz bir oyun var mı?

– Pekala, tıpkı oyunu öteki bir tiyatroda, diğer oyuncularla niye çalışmak ister bir direktör?


Oyunları direktörler değil oyuncular yapar. Müellif yapar. daha sonra direktör onları birebir dünyanın içine almayı başarabilirse ortaya oyun çıkar. şüphesiz müzisyenleri, ışıkçıları, dekoru, kostümü unutmadan.

“EN BÜYÜK KEDER VASATLIK”

– Türkiye’de sanatın en büyük kaygısı nedir sizce?


Vasatlık. Avrupa’yı atlayarak Amerika olmaya çalışmak. Empatinin büsbütün yok olması. Sanatın toplumun yanında, bir arada yürüyecek ve gelişecek bir şey olduğunun unutulması ve yalnızca para kazanmaya yönelik bir ticari meta haline getirilmesi.

– İktidar, sanattan ve sanatkardan niye korkuyor?

Tüm iktidarlar sanattan ve sanatkardan korkar. Tarih boyunca tiyatroda olsun, müzik ya da heykelde olsun tüm iktidarlar sanat ve sanatkardan korkmuşlardır. Sanatçı muhaliftir, her şeye. Güzel, hoş gitmeyen her yapıya, her harekete. Bağımsızlardan daima korkulur zira onlar daima anlatırlar, kimi vakit susarak bile. Ne kadar anlamamız gerektiğine iktidarlar karar verir. Daha fazla anlarsak terörist oluruz. Anlatan aslına bakarsanız teröristtir!

– Yeni AKM hakkındaki fikirlerinizi merak ettim.

Ülkemizde yapılan her tiyatro, konser salonunu önemsiyorum. Ne kadar çoğalırsa bizler de çoğalırız üzere geliyor bana. Tek söyleyebileceğim keşke her vakit daha kalıcı olabilecek yerler yaratabilsek. Çağlardan beri biroldukça medeniyeti amfi tiyatrolarıyla tanıma fırsatı bulduk; antik periyotlarda de Rönesans devrinde de. Ülkemizdekilerin birden fazla ya yandı, yerine yenisi yapılmadı ya da AVM vs. oldu.

– Salgın, yangınlar, açlık, felaketler bitmiyor lakin tüm bunlara karşın beşerler tiyatrodan vazgeçmiyor. niye?

Tiyatrodan vazgeçilemez. Sinema, görüntü, metaverse vs. yatak odalarımıza kadar girdi. Kendi başımıza sunulanları seyrediyoruz. Tiyatronun en büyük farkı bir arada yaşanabilmesi. Sahne üzerindeki bir aktör ile seyircinin birebir havayı solumaları. Tıpkı şeylerden etkilenmeleri. Dışarıda havanın sıcak ya da soğuk olması, o gün yaşanan toplumsal olaylar sahnedeki oyunu değiştirir. Oyun daima birebir oyun diyebiliriz lakin hayır. Oyun hiç bir vakit tıpkı oyun değildir. Tiyatronun hoşluğu de buradadır. Her akşam öbür bir oyun oynanır…

– Nedir ülke ismine umudunuz?

Önümüzdeki 25 yıl ortasında şahane olacak ve ben nazaranmeyeceğim…

– Pekala sanat ismine?

Tiyatro 3 bin yıldır var ve daima olacak. Anlatacak birileri daima çıkacak. Anlatacak, haykıracak.

ŞENLİKLER TÜM DÜNYAYI BESLER

– İstanbul Tiyatro Şenliği bundan bu biçimde her yıl bir artistik yönetici rehberliğinde hayata geçecek. Şenliğin bu yeni sürecinde birinci vakit içinderda siz vazife alacaksınız. Kasım ayında izleyiciyi neler bekliyor?


Kültür sanat alanında acıkınca daima şenliğe başvurduk, susayınca kapılarını çaldık. 50 yıldır da devam ediyoruz. Açlığımızda, susuzluğumuzda..

Şenlikler bir ülkenin, bir kentin kılcal damarlarıdır. Yalnızca o ülkenin insanlarını beslemezler, evrenseldirler. Avrupa ya da dünyanın rastgele bir yerinde yapılan bir kültür sanat şenliği tüm dünyayı besler, doyurur. Etkilenmemek muhtemel değildir. Uganda’da ya da Mali’de, Avignon’da, Cannes’da ya da İstanbul’da yapılan bir şenlik tüm dünyayı besler, tesirler. Daha yeterli yapılmasının önünü açar, dünyanın daha uygun ve hoş olmasını sağlar. Gerçekleştirilen her şenlik, şenlik, şov yapıldıkları an için hoştur. Ancak yetmez, sonraki gün için, daha sonrasındaki yıl için yetmez. Gelişmesi lazımdır, ilerlemesi, aşması. Bu niçinledir ki dünyanın hangi ülkesinde bir şenlik düzenleniyorsa sanat ve kültüre yatırım yapan sponsorların yanı sıra o kentin belediyesinin, kamu kurumlarının, bölgesel güçlerinin dayanaklarına muhtaçlık vardır. Yatırım yaptığımız yer İstanbul’dur, evimizdir.

Şu sırada yüklendiğim şenlik yöneticiliği benim için bunları söz ediyor.

“MOZART ÜZERE BİR DEHANIN ÖYKÜSÜNDE O DENLİ ÇOK ŞEY GİZLİ Kİ…”


– Amadeus, incelikle düşünülmüş tabir yerindeyse ilmek ilmek işlenmiş bir oyun. Büyük bir yapım. İki kere seyrettim ve her seferinde ağzım açık kaldı. İnsan bu oyunun oluşum sürecini merak ediyor.


Çok fazlaca evvel Milos Forman imzalı, sinemaya uyarlanmış Amadeus’u izlemiş olsam da Peter Schaffer’in 1979’da oyun olarak yazdığı metni, oyunu sahneye koymamı teklif etmeleriyle okumuş oldum ve epeyce sevdim… Hatta şimdiye kadar okumadığım ve oyununu yapmadığım için hayıflandım. Mozart üzere bir dehanın öyküsünde o denli epey şey gizli ki. Sanatın ne, sanatkarın kim olduğuna, sanatkarın iktidarla bağlantısına, cürete, hırsa, isyana, uğraşa dair o denli fazlaca kelam söylüyor ki. Büyük yapımın avantajları ve dezavantajları var olağan olarak lakin direktörü heyecanlandıracak bir potansiyeli olduğu da kesinlikle. Mozart’ın hikayesini bir koro, orkestra, kalabalık bir oyuncu takımıyla yapma yüreği niçiniyle Çolpan İlhan-Sadri Alışık Tiyatrosu’nu kutlamak gerekiyor. Ivır zıvır, vasat magazin programlarına sponsorluk yerine sanat ve kültüre yatırımın karşılığı her vakit daha kuvvetli ve doyurucu.

“İKTİDARLAR SAVAŞ ÇIKARARAK BESLENİYOR”


– Yönettiğiniz son oyunlardan biri de İki Kişilik Hırgür. niye bugün bu oyun?


Dünyadan savaş hiç bir vakit eksik olmuyor zira iktidarlar savaş çıkararak, kaos yaratarak, toplumları sindirerek, uyutarak besleniyor, yalnızca usuller değişiyor. Bugün toplumsal medyada takip ettiğimiz -aslında takip edildiğimiz mi demeli- dünya, bizim ne kadar umurumuzda?

Oyun sahnelenmeye başladıktan kısa bir süre daha sonra Rusya-Ukrayna savaşı… Pekala biz bu savaşı duyuyor muyuz, Suriye’de olanları, mültecilerin dramını ya da kaç gün takip ediyoruz olan biteni?

İki Kişilik Hırgür şiddetin ortasında birbirini duymayan, duyduğunu unutan, uyduran iki insanı, yani bizi anlatıyor.

Okumaya devam et...