BOTR
Yeni Üye
OLCAY BÜYÜKTAŞ-ÇAĞLAR KUZLUKLUOĞLU
Çağdaş tarihinde global seviyede biroldukça ekonomik tedbirle karşı karşıya kalan Rusya, Ukrayna işgali daha sonrasında bir daha kuvvetli ekonomik yaptırımların gayesi oldu.
Daha evvel Batı ile yaşanan farklı uzlaşmazlıklar ötürüsıyla yaptırım silahıyla karşı karşıya kaln Rusya’nın bu sefer global ekonomik sistemden dışlanması ve Batılı yetkililerin sözüyle iktisadının felç edilmesi hedefleniyor.
Global kamuoyu, çağdaş tarihinde biroldukça yaptırımla karşı karşıya kalan Rusya’nın bu yaptırımlardan etkilenip etkilenmeyeceğini merak ediyor.
İşte Rusya’nın Ukrayna saldırısı ile bir sefer daha gündeme gelen yaptırımlar tarihinin dönüm noktaları ve ticari alakaları…
COMECON’un kurulmasıyla başlayan ambargolar
İkinci Dünya Savaşı daha sonrasında dünya siyasetinin iki kutbundan biri olarak yükselen Sovyet Rusya’ya karşı gündeme gelen birinci ambargo, 1949 yılında, sosyalist ülkeler içinde ekonomik iş birliği ve dayanışma gayesiyle oluşturulan COMECON’un (Council for Mutual Economic Assistance) kurulmasıyla başladı.
1949-1951 yılları içinde Amerikan Senatosu’nun çıkardığı maddelerle blok ülkelerine yapılan ihracata sınırlamalar getirildi. Ambargo, Kore savaşıyla üst sona ulaştı. Dünya ticaretine husus olan malların yüzde 50’si blok ülkelerine satılmayacak mallar listesinde yer aldı.
Bu sınırlama ile Doğu ile Batı içindeki ticari ilgiler süratle geriledi, ABD’nin blok ülkelerine yaptığı ihracat 1948 yılında 400 milyon dolar iken bu sayı 1953 yılında 2 milyon dolara düştü.
Kapalı devre ticaret
Doğu Avrupa ülkeleri bu gelişmelere paralel olarak ticaretin tarafını değiştirmeye başladı. Blok içi ticaret sürat kazandı. bu biçimdece COMECON ülkelerinin toplam ticaret ortasındaki hissesi 1948’de yüzde 42’den 1953’te yüzde 14’e gerildi.
COMECON, 10 ülkede ve 3 kıtada 450 milyon kişiyi bir ortaya getirmişti. Ülkeden ülkeye endüstrileşme düzeyi büyük ölçüde farklılık gösteriyordu: Örgüt iki az gelişmiş ülkeyi – Moğolistan ve Vietnam – kimi pek endüstrileşmiş devletlerle ilişkilendirdi.
COMECON ülkeleri içindeki ticaret yüklü olarak mal takası halinde yapıldı. Bu metot hudutlu olan Döviz rezervlerinin korunmasına yardımcı oldu.
Yer altı kaynakları daima gündemdeydi
bu vakitte Rusya’nın şu an ortasında olduğu evrede olduğu üzere yeraltı kaynakları başrolde yer alıyordu. Kelam konusu blok yeryüzündeki demir, kurşun ve çinko rezervinin yüzde 50’sini doğalgazın yüzde 40’ını manganez rezervinin yüzde 80’i, petrol ve kömür üzere güç kaynaklarının üçte birini, nikel ve volframın üçte ikisini ellerinde bulunduruyordu. Son senelerında AET ve öbür kapitalist ülkelerle ekonomik, mali ve ticari işbirliği artmıştı.
COMECON üyeleri içindeki ticarette, Sovyetler Birliği ekseriyetle hammadde, Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri bitmiş ekipman ve makineler sağlıyordu. COMECON’un faaliyetlerinin temelini ekonomik entegrasyon yahut “plan koordinasyonu” oluşturdu. Üye ülkelerin planlı ekonomilerini yansıtan bu sistemde, üstten alınan kararlar, piyasa güçlerinin yahut özel inisiyatifin tesirlerini görmezden geldi.
Yasaklı mal sayısı 150’ye indi
1950’li yılların sonuna gelindiğinde, bilhassa devrin Sovyetler Birliği Başkanı Josef Stalin’in 1953 yılında vefatının akabinde başlayan Doğu Bloku’ndaki sonlu politik yumuşama ve iktisat siyasetinin kısmen de olsa değiştirilmesi ile Doğu ile Batı içindeki ticari gelişme sürat kazanmaya kazandı.
1960 yılından daha sonra Doğu ile Batı içindeki bu ticaret toplam dünya ticaret yıllık artış suratının iki katına çıkarak rekor seviyelere ulaştı. Artış suratı yüzde 18 oldu, bu oran o senelerda COMECON ortasındaki artışın bile iki katına çıktı.
Doğu ile Batı içindeki ticaret 1960 senelerından 1976 yılına kadar süratli artışını sürdürdü. Doğu ülkelerine yasaklı mal sayısı 400’lerden 150’ye kadar indi.
İthalat ihracat istikrarı nasıl değişti?
Blok ülkelerinin Batı’ya yönelik ihracatı 1955 yılında 1 milyar 700 milyon dolardan 1976’da 23 milyar 900 milyon dolara kadar yükseldi. Bu ülkelerin Batı’dan yaptığı ithalat ise tıpkı periyotta 1 milyar 300 milyondan dolardan 35 milyar dolar çıktı.
Ortalarında Bulgaristan, Çekoslovakya, Doğu Almanya, Macaristan, Polanya, Romanya ve Sovyetler Birliği’nin bulunduğu sosyalist ülkelerin, başta ABD, Fransa, İngiltere ve Almanya’nın da bulunduğu Batı’ya yönelik ihracatı 14 kat artarken, Batı’dan yaptıkları ithalat 26 kat yükseldi.
1981 yılında Blok ülkelerinin Batı’ya ithalatı 41,7 milyar dolara yükselmiş 1987’de 39,3 milyar dolara gerilemişti. Bu gelişmede Blok ülkelerinin birçoklarında genel ekonomik performansın gerilemesi ve büyüme suratlarının düşüşü tesirli olmuştu.
1982 ile 1987 içinde Romanya’nın ihracatı 3 milyar dolardan 1,6 milyar dolara, Polonya’nın ihracatı da 4,2 milyar dolardan 3,3 milyar dolara gerildi. bu vakitte Sovyetler Birliği’nin ihracatı 22 milyar düzeyini korudu.
ABD’nin Sovyetler Birliği’ne karşı tahıl ambargosu
yıllar ortasında gündeme gelen kimi başarılı kimi başarısız olmuş irili ufaklı çeşitli yaptırımlar içinde dikkat çeken bir öbür yaptırımı da 1980 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Sovyetler Birliği’ne karşı yaptığı tahıl ambargosu oldu.
Tahıl ambargosu, Sovyetler Birliği’nin 1979’da Afganistan’ı işgaline cevap olarak Jimmy Carter tarafınca Ocak 1980’de yürürlüğe girdi.
Bu ambargo, Ronald Reagan’ın cumhurbaşkanlığı nazaranvini üstlenmesiyle 1981’de bitmiş oldurmesine kadar yürürlükte kaldı. Amerikalı çiftçiler, yaptırımların yükünü hissettiler, lakin Sovyetler Birliği üzerinde fazlaca daha az tesiri oldu ve bu tıp ambargoların geçerliliği sorgulandı.
Sovyetler Birliği’nin 1979’daki Afganistan işgali, ABD tarafınca tahıl ambargosu da dahil olmak üzere hayli sayıda ekonomik yaptırımla karşılandı. Buna ek olarak ABD, Moskova’da düzenlenen 1980 Olimpiyatları’nın boykot edilmesine de öncülük etti.
Tahıl ambargosunun tesiri hudutlu kaldı
Ambargonun Sovyetler Birliği üstündeki tesiri, öbür kaynaklardan tahıl alabildikleri için minimum seviyede kaldı.
Venezuela ve Brezilya üzere Güney Amerika’nın birçoklarını içeren kaynaklardan alınan tahıl, işgücü maliyeti fazlaca daha ucuz olduğu için Amerikan tahılından daha ucuzdu.
Sovyetler Birliği, 1975’te iki ülke içinde imzalanan tahıl mutabakatıyla 8 milyon ton tahıl alıyordu. Ambargo kaldırıldıktan daha sonra bile Sovyetler ABD ile etkileşimlerini azalttı.
Tahıl meblağları düştü, çiftçiler mevzuata kızdı ve ambargoya karşı protesto sonucu aldı. Jimmy Carter dayanaklarını kaybettiğinde ambargonun da sonu geldi.
Kırım’ın ilhakı ile gelen yaptırımlar
Sovyetler Birliği’nin çöküşünün akabinde çağdaş Rusya’nın en ağır yaptırım tehdidiyle müsabakası için takvimlerin 2014 yılına gelmesi gerekti.
Ukrayna’da Rus yanlısı idareye karşı başlayan aksiyonlar daha sonrası ülkede siyasi iklim Batı yanlısı bir siyasi idarenin kurulmasına yol açarken, Rusya’nın buna yönelik cevabı askeri seviyede oldu.
Kırım’ın 2014 yılında Rusya tarafınca ilhak edilmesi ile “Batı” tarafınca Rusya’ya birinci yaptırım dalgası uygulamaya konuldu.
Haziran 2014’te Avrupa Birliği, Amerika Birleşik Devletleri, Kanada ve öbür müttefikler tarafınca koordineli halde yürürlüğe giren ve Eylül 2014’te daha da sıkılaştırılan yaptırımlar üç kategoride öne çıkıyordu.
Bunlar; bankacılık, güç ve savunma alanlarındaki Rus devlet kurumlarının Batı’nın finans piyasalarına ve hizmetlerine erişiminin kısıtlanması, petrol arama konusunda yüksek teknoloji ve üretim ekipmanlarının Rusya’ya tedarikinin engellenmesi ve muhakkak askeri ve çift kullanımlı mamüllerin Rusya’ya satışının önüne geçilmesi olarak özetlenebilir.
Rusya’nın bu yaptırımlar karşısında, petrol fiyatlarında 2014’te gerçekleşen sert düşüş ve izleyen iki yıldaki kısıtlı toparlanmanın da tesiri ile zorlandığı tabir edilebilir.
Keza bu durumun birinci yansıması rublede oldu ve Ruble/Dolar kuru 3 yıllık süreçte yüzde 100’e yakın yükseldi.
Sermaye kaçışı yaşandı
2015 yılının birinci çeyreğinde ülke iktisadı yüzde 2,2 daraldı. Ayrıyeten, yaptırımlar ve petrol fiyatlarındaki düşüşün birleşik tesirleriyle sermaye kaçışının artmasına yol açtı.
Bu gelişmeler Rusya Merkez Bankasını elini zorladı ve banka Aralık 2014’te birdenbire rublenin kıymetini savunmaktan vazgeçti ve faiz oranlarını yükseltti.
Rusya’nın Batı’dan yiyecek hususu ithalini yasaklaması, yiyecek fiyatlarının daha da yükselmesine ve ötürüsıyla enflasyonun artmasına niye olarak bu tabloyu daha da kuvvetli hale getirdi. Üstelik daha evvel rublenin kıymet kaybetmesinin tesiriyle ithal yiyecek hususları ve hizmet fiyatları aslına bakarsan artmıştı.
Özetle, Batı’nın koyduğu yaptırımlar Rus iktisadına direkt ziyan vermek açısından hedefine ulaştı. bu biçimdece ekonomik yaptırımlar yoluyla Rusya’ya farklı sinyaller gönderildi.
Ancak bu yaptırımların uygulayanlar açısından da problemli sonuçları oldu. Avrupa ekonomileri yaptırımlardan ve Rusya ekonomisindeki sakinlikten bilhassa ticaret alanında epey etkilendi, ihracat gelirleri düştü.
Doların hissesi düştü
Rusya’ya yönelik yaptırımların bu derece tesirli olması, ülkenin yaptırımlara karşı finansal muhafaza kalkanı geliştirmesi stratejisinin de uygulanmasına yol açtı.
Rusya iktisadında sakinlik yaratmasına rağmen ABD’nin Kırım hadisesi daha sonrasında uygulamaya koyduğu yaptırımlar öncesinde yüzde 80’ler civarında olan doların Rus ihracatındaki hissesi 2020 yılı sonlarında yüzde 50’nin altına indi.
Avrasya Ekonomik Birliği, Çin ve Türkiye ile yerli para üzerinden ticaret adımları atıldı.
Rusya’nın son senelerda 600 milyar doları aşan memleketler arası döviz ve altın rezervleri dikkat çekiyor.
2010’ların ortalarında yüzde 50’ye yakın olan Rusya dövizindeki Dolar hissesi mevcutta yüzde 20’nin altında ve son senelerda atılan de-dolarizasyon adımları ile yüzde 10’dan fazlası Çin yuanında bedellendiriliyor.
SWIFT’ten çıkarılma muhtemelliğine karşı 2014’ten itibaren SPFS sistemi geliştirildi ve 2017’de memleketler arası ödemelerde alternatif olarak kullanıma açıldı.
Şimdiki yaptırımlar tesirli olur mu?
Yaptırımların başarısı ile ilgili literatürdeki en kapsamlı çalışmalardan biri olan “Economic Sanctions Reconsidered” isimli kitapta, 2014 yaptırım örneği üzerinden yürüttüğü tahlillerin kararına yer verildi. Burada, yaptırımların yüzde 34 oranında başarılı olarak tanımlanıyor.
Bu muvaffakiyet oranı, maksatların makul ve hudutlu tutulduğu örneklerde yüzde 50’lere kadar çıkıyor.
Başka yandan 2017 yılına kadar ABD Hazine Bakanlığı’nda Dış Varlıklar Ofisi Yöneticisinin Kıdemli Danışmanı olarak nazaranv yapan Brian O’Toole, yaptırımların Rus iktisadına ziyan vermesinin uzun bir süre hatta yıllar alabileceğini söylemiş oldu.
ABD’ye 30 milyar dolar ihracat
Yaptırımların odağındaki Rusya’daki iktisat durum ve yaptırım uygulayan ülkeler ile ticari bağlarına bakıldığında ise ortaya şu biçimde bir tablo çıkıyor.
Rusya Merkez Bankası bilgilerine göre, ülkenin toplam ihracatı 2021’de 489,8 milyar dolara çıktı. Bunun 110,2 milyar doları petrol, 68,7 milyar doları ise petrol mamüllerinden oluştu. Doğalgazı toplam ihracat pahası 61,8 milyar dolar olarak belirtildi.
Ülkenin toplam ithalatı geçen yıl 293 milyar dolar olarak kayıtlara geçti.
Rusya’nın, 13 ülkeye ise 10 milyar doların üzerinde ihracatı kelam konusu. Rusya’nın, ABD’den ithalatı yılda 13 milyar dolar olarak açıklanırken, ülkenin ABD’ye ihracatı yılda 30 milyar doları buluyor.
Rusya’nın en büyük ihracat pazarı ise Çin. Ülkenin Çin’e yaptığı ihracat 57 milyar dolar düzeyinde. 2021 yılında Çin ile Rusya içindeki ticaretb146 milyar 880 milyon dolara ulaşarak rekor kırdı.
Türkiye’nin ise, Rusya ile dış ticaret hacmi, 2021 yılında 32,5 milyar dolar olarak kayıtlara geçti. Bunun 5,5 milyar doları ihracat, 27,5 milyar doları ithalat olarak belirtildi.
Avrupa’nın güç kaynağı
Rusya, Avrupa Birliği’nin petrol muhtaçlığını yüzde 25’ini, doğalgaz muhtaçlığının yüzde 39’unu ve kömür gereksiniminin da yüzde 42’sini tek başına sağlıyor.
Avrupa’nın toplam ticaretinde ABD, yüzde 15,2 hisse sahibi. Çin ise Avrupa’daki toplam ticarette yüzde 13.8 hisse ile ikinci büyük ülke pozisyonunda. Rusya ise, ABD ve Çin’in akabinde kıtanın ticaretinde yüzde 5,7 oran ile en büyük üçüncü ülke pozisyonunda.
Rusya’nın en büyük ticaret hacmini ise 282 milyar dolar Avrupa oluşturuyor.
Rusya’nın ihracat yaptığı birinci beş ülkenin ikisi de Avrupa’dan. Ülke en epey ihracatını Çin’in akabinde Hollanda ve Almanya’ya yapıyor. Türkiye ve Belarus da Rusya’nın en çok ihracat yaptığı birinci 5 ülkesinde içinde yer alıyor. Rusya’nın ithalatında ise birinci 5’i sırasıyla Çin, Almanya, ABD, Belarus ve İtalya oluşturuyor. Türkiye ise 11’inci sırada yer alıyor.
Çağdaş tarihinde global seviyede biroldukça ekonomik tedbirle karşı karşıya kalan Rusya, Ukrayna işgali daha sonrasında bir daha kuvvetli ekonomik yaptırımların gayesi oldu.
Daha evvel Batı ile yaşanan farklı uzlaşmazlıklar ötürüsıyla yaptırım silahıyla karşı karşıya kaln Rusya’nın bu sefer global ekonomik sistemden dışlanması ve Batılı yetkililerin sözüyle iktisadının felç edilmesi hedefleniyor.
Global kamuoyu, çağdaş tarihinde biroldukça yaptırımla karşı karşıya kalan Rusya’nın bu yaptırımlardan etkilenip etkilenmeyeceğini merak ediyor.
İşte Rusya’nın Ukrayna saldırısı ile bir sefer daha gündeme gelen yaptırımlar tarihinin dönüm noktaları ve ticari alakaları…
COMECON’un kurulmasıyla başlayan ambargolar
İkinci Dünya Savaşı daha sonrasında dünya siyasetinin iki kutbundan biri olarak yükselen Sovyet Rusya’ya karşı gündeme gelen birinci ambargo, 1949 yılında, sosyalist ülkeler içinde ekonomik iş birliği ve dayanışma gayesiyle oluşturulan COMECON’un (Council for Mutual Economic Assistance) kurulmasıyla başladı.
1949-1951 yılları içinde Amerikan Senatosu’nun çıkardığı maddelerle blok ülkelerine yapılan ihracata sınırlamalar getirildi. Ambargo, Kore savaşıyla üst sona ulaştı. Dünya ticaretine husus olan malların yüzde 50’si blok ülkelerine satılmayacak mallar listesinde yer aldı.
Bu sınırlama ile Doğu ile Batı içindeki ticari ilgiler süratle geriledi, ABD’nin blok ülkelerine yaptığı ihracat 1948 yılında 400 milyon dolar iken bu sayı 1953 yılında 2 milyon dolara düştü.
Kapalı devre ticaret
Doğu Avrupa ülkeleri bu gelişmelere paralel olarak ticaretin tarafını değiştirmeye başladı. Blok içi ticaret sürat kazandı. bu biçimdece COMECON ülkelerinin toplam ticaret ortasındaki hissesi 1948’de yüzde 42’den 1953’te yüzde 14’e gerildi.
COMECON, 10 ülkede ve 3 kıtada 450 milyon kişiyi bir ortaya getirmişti. Ülkeden ülkeye endüstrileşme düzeyi büyük ölçüde farklılık gösteriyordu: Örgüt iki az gelişmiş ülkeyi – Moğolistan ve Vietnam – kimi pek endüstrileşmiş devletlerle ilişkilendirdi.
COMECON ülkeleri içindeki ticaret yüklü olarak mal takası halinde yapıldı. Bu metot hudutlu olan Döviz rezervlerinin korunmasına yardımcı oldu.
Yer altı kaynakları daima gündemdeydi
bu vakitte Rusya’nın şu an ortasında olduğu evrede olduğu üzere yeraltı kaynakları başrolde yer alıyordu. Kelam konusu blok yeryüzündeki demir, kurşun ve çinko rezervinin yüzde 50’sini doğalgazın yüzde 40’ını manganez rezervinin yüzde 80’i, petrol ve kömür üzere güç kaynaklarının üçte birini, nikel ve volframın üçte ikisini ellerinde bulunduruyordu. Son senelerında AET ve öbür kapitalist ülkelerle ekonomik, mali ve ticari işbirliği artmıştı.
COMECON üyeleri içindeki ticarette, Sovyetler Birliği ekseriyetle hammadde, Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri bitmiş ekipman ve makineler sağlıyordu. COMECON’un faaliyetlerinin temelini ekonomik entegrasyon yahut “plan koordinasyonu” oluşturdu. Üye ülkelerin planlı ekonomilerini yansıtan bu sistemde, üstten alınan kararlar, piyasa güçlerinin yahut özel inisiyatifin tesirlerini görmezden geldi.
Yasaklı mal sayısı 150’ye indi
1950’li yılların sonuna gelindiğinde, bilhassa devrin Sovyetler Birliği Başkanı Josef Stalin’in 1953 yılında vefatının akabinde başlayan Doğu Bloku’ndaki sonlu politik yumuşama ve iktisat siyasetinin kısmen de olsa değiştirilmesi ile Doğu ile Batı içindeki ticari gelişme sürat kazanmaya kazandı.
1960 yılından daha sonra Doğu ile Batı içindeki bu ticaret toplam dünya ticaret yıllık artış suratının iki katına çıkarak rekor seviyelere ulaştı. Artış suratı yüzde 18 oldu, bu oran o senelerda COMECON ortasındaki artışın bile iki katına çıktı.
Doğu ile Batı içindeki ticaret 1960 senelerından 1976 yılına kadar süratli artışını sürdürdü. Doğu ülkelerine yasaklı mal sayısı 400’lerden 150’ye kadar indi.
İthalat ihracat istikrarı nasıl değişti?
Blok ülkelerinin Batı’ya yönelik ihracatı 1955 yılında 1 milyar 700 milyon dolardan 1976’da 23 milyar 900 milyon dolara kadar yükseldi. Bu ülkelerin Batı’dan yaptığı ithalat ise tıpkı periyotta 1 milyar 300 milyondan dolardan 35 milyar dolar çıktı.
Ortalarında Bulgaristan, Çekoslovakya, Doğu Almanya, Macaristan, Polanya, Romanya ve Sovyetler Birliği’nin bulunduğu sosyalist ülkelerin, başta ABD, Fransa, İngiltere ve Almanya’nın da bulunduğu Batı’ya yönelik ihracatı 14 kat artarken, Batı’dan yaptıkları ithalat 26 kat yükseldi.
1981 yılında Blok ülkelerinin Batı’ya ithalatı 41,7 milyar dolara yükselmiş 1987’de 39,3 milyar dolara gerilemişti. Bu gelişmede Blok ülkelerinin birçoklarında genel ekonomik performansın gerilemesi ve büyüme suratlarının düşüşü tesirli olmuştu.
1982 ile 1987 içinde Romanya’nın ihracatı 3 milyar dolardan 1,6 milyar dolara, Polonya’nın ihracatı da 4,2 milyar dolardan 3,3 milyar dolara gerildi. bu vakitte Sovyetler Birliği’nin ihracatı 22 milyar düzeyini korudu.
ABD’nin Sovyetler Birliği’ne karşı tahıl ambargosu
yıllar ortasında gündeme gelen kimi başarılı kimi başarısız olmuş irili ufaklı çeşitli yaptırımlar içinde dikkat çeken bir öbür yaptırımı da 1980 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Sovyetler Birliği’ne karşı yaptığı tahıl ambargosu oldu.
Tahıl ambargosu, Sovyetler Birliği’nin 1979’da Afganistan’ı işgaline cevap olarak Jimmy Carter tarafınca Ocak 1980’de yürürlüğe girdi.
Bu ambargo, Ronald Reagan’ın cumhurbaşkanlığı nazaranvini üstlenmesiyle 1981’de bitmiş oldurmesine kadar yürürlükte kaldı. Amerikalı çiftçiler, yaptırımların yükünü hissettiler, lakin Sovyetler Birliği üzerinde fazlaca daha az tesiri oldu ve bu tıp ambargoların geçerliliği sorgulandı.
Sovyetler Birliği’nin 1979’daki Afganistan işgali, ABD tarafınca tahıl ambargosu da dahil olmak üzere hayli sayıda ekonomik yaptırımla karşılandı. Buna ek olarak ABD, Moskova’da düzenlenen 1980 Olimpiyatları’nın boykot edilmesine de öncülük etti.
Tahıl ambargosunun tesiri hudutlu kaldı
Ambargonun Sovyetler Birliği üstündeki tesiri, öbür kaynaklardan tahıl alabildikleri için minimum seviyede kaldı.
Venezuela ve Brezilya üzere Güney Amerika’nın birçoklarını içeren kaynaklardan alınan tahıl, işgücü maliyeti fazlaca daha ucuz olduğu için Amerikan tahılından daha ucuzdu.
Sovyetler Birliği, 1975’te iki ülke içinde imzalanan tahıl mutabakatıyla 8 milyon ton tahıl alıyordu. Ambargo kaldırıldıktan daha sonra bile Sovyetler ABD ile etkileşimlerini azalttı.
Tahıl meblağları düştü, çiftçiler mevzuata kızdı ve ambargoya karşı protesto sonucu aldı. Jimmy Carter dayanaklarını kaybettiğinde ambargonun da sonu geldi.
Kırım’ın ilhakı ile gelen yaptırımlar
Sovyetler Birliği’nin çöküşünün akabinde çağdaş Rusya’nın en ağır yaptırım tehdidiyle müsabakası için takvimlerin 2014 yılına gelmesi gerekti.
Ukrayna’da Rus yanlısı idareye karşı başlayan aksiyonlar daha sonrası ülkede siyasi iklim Batı yanlısı bir siyasi idarenin kurulmasına yol açarken, Rusya’nın buna yönelik cevabı askeri seviyede oldu.
Kırım’ın 2014 yılında Rusya tarafınca ilhak edilmesi ile “Batı” tarafınca Rusya’ya birinci yaptırım dalgası uygulamaya konuldu.
Haziran 2014’te Avrupa Birliği, Amerika Birleşik Devletleri, Kanada ve öbür müttefikler tarafınca koordineli halde yürürlüğe giren ve Eylül 2014’te daha da sıkılaştırılan yaptırımlar üç kategoride öne çıkıyordu.
Bunlar; bankacılık, güç ve savunma alanlarındaki Rus devlet kurumlarının Batı’nın finans piyasalarına ve hizmetlerine erişiminin kısıtlanması, petrol arama konusunda yüksek teknoloji ve üretim ekipmanlarının Rusya’ya tedarikinin engellenmesi ve muhakkak askeri ve çift kullanımlı mamüllerin Rusya’ya satışının önüne geçilmesi olarak özetlenebilir.
Rusya’nın bu yaptırımlar karşısında, petrol fiyatlarında 2014’te gerçekleşen sert düşüş ve izleyen iki yıldaki kısıtlı toparlanmanın da tesiri ile zorlandığı tabir edilebilir.
Keza bu durumun birinci yansıması rublede oldu ve Ruble/Dolar kuru 3 yıllık süreçte yüzde 100’e yakın yükseldi.
Sermaye kaçışı yaşandı
2015 yılının birinci çeyreğinde ülke iktisadı yüzde 2,2 daraldı. Ayrıyeten, yaptırımlar ve petrol fiyatlarındaki düşüşün birleşik tesirleriyle sermaye kaçışının artmasına yol açtı.
Bu gelişmeler Rusya Merkez Bankasını elini zorladı ve banka Aralık 2014’te birdenbire rublenin kıymetini savunmaktan vazgeçti ve faiz oranlarını yükseltti.
Rusya’nın Batı’dan yiyecek hususu ithalini yasaklaması, yiyecek fiyatlarının daha da yükselmesine ve ötürüsıyla enflasyonun artmasına niye olarak bu tabloyu daha da kuvvetli hale getirdi. Üstelik daha evvel rublenin kıymet kaybetmesinin tesiriyle ithal yiyecek hususları ve hizmet fiyatları aslına bakarsan artmıştı.
Özetle, Batı’nın koyduğu yaptırımlar Rus iktisadına direkt ziyan vermek açısından hedefine ulaştı. bu biçimdece ekonomik yaptırımlar yoluyla Rusya’ya farklı sinyaller gönderildi.
Ancak bu yaptırımların uygulayanlar açısından da problemli sonuçları oldu. Avrupa ekonomileri yaptırımlardan ve Rusya ekonomisindeki sakinlikten bilhassa ticaret alanında epey etkilendi, ihracat gelirleri düştü.
Doların hissesi düştü
Rusya’ya yönelik yaptırımların bu derece tesirli olması, ülkenin yaptırımlara karşı finansal muhafaza kalkanı geliştirmesi stratejisinin de uygulanmasına yol açtı.
Rusya iktisadında sakinlik yaratmasına rağmen ABD’nin Kırım hadisesi daha sonrasında uygulamaya koyduğu yaptırımlar öncesinde yüzde 80’ler civarında olan doların Rus ihracatındaki hissesi 2020 yılı sonlarında yüzde 50’nin altına indi.
Avrasya Ekonomik Birliği, Çin ve Türkiye ile yerli para üzerinden ticaret adımları atıldı.
Rusya’nın son senelerda 600 milyar doları aşan memleketler arası döviz ve altın rezervleri dikkat çekiyor.
2010’ların ortalarında yüzde 50’ye yakın olan Rusya dövizindeki Dolar hissesi mevcutta yüzde 20’nin altında ve son senelerda atılan de-dolarizasyon adımları ile yüzde 10’dan fazlası Çin yuanında bedellendiriliyor.
SWIFT’ten çıkarılma muhtemelliğine karşı 2014’ten itibaren SPFS sistemi geliştirildi ve 2017’de memleketler arası ödemelerde alternatif olarak kullanıma açıldı.
Şimdiki yaptırımlar tesirli olur mu?
Yaptırımların başarısı ile ilgili literatürdeki en kapsamlı çalışmalardan biri olan “Economic Sanctions Reconsidered” isimli kitapta, 2014 yaptırım örneği üzerinden yürüttüğü tahlillerin kararına yer verildi. Burada, yaptırımların yüzde 34 oranında başarılı olarak tanımlanıyor.
Bu muvaffakiyet oranı, maksatların makul ve hudutlu tutulduğu örneklerde yüzde 50’lere kadar çıkıyor.
Başka yandan 2017 yılına kadar ABD Hazine Bakanlığı’nda Dış Varlıklar Ofisi Yöneticisinin Kıdemli Danışmanı olarak nazaranv yapan Brian O’Toole, yaptırımların Rus iktisadına ziyan vermesinin uzun bir süre hatta yıllar alabileceğini söylemiş oldu.
ABD’ye 30 milyar dolar ihracat
Yaptırımların odağındaki Rusya’daki iktisat durum ve yaptırım uygulayan ülkeler ile ticari bağlarına bakıldığında ise ortaya şu biçimde bir tablo çıkıyor.
Rusya Merkez Bankası bilgilerine göre, ülkenin toplam ihracatı 2021’de 489,8 milyar dolara çıktı. Bunun 110,2 milyar doları petrol, 68,7 milyar doları ise petrol mamüllerinden oluştu. Doğalgazı toplam ihracat pahası 61,8 milyar dolar olarak belirtildi.
Ülkenin toplam ithalatı geçen yıl 293 milyar dolar olarak kayıtlara geçti.
Rusya’nın, 13 ülkeye ise 10 milyar doların üzerinde ihracatı kelam konusu. Rusya’nın, ABD’den ithalatı yılda 13 milyar dolar olarak açıklanırken, ülkenin ABD’ye ihracatı yılda 30 milyar doları buluyor.
Rusya’nın en büyük ihracat pazarı ise Çin. Ülkenin Çin’e yaptığı ihracat 57 milyar dolar düzeyinde. 2021 yılında Çin ile Rusya içindeki ticaretb146 milyar 880 milyon dolara ulaşarak rekor kırdı.
Türkiye’nin ise, Rusya ile dış ticaret hacmi, 2021 yılında 32,5 milyar dolar olarak kayıtlara geçti. Bunun 5,5 milyar doları ihracat, 27,5 milyar doları ithalat olarak belirtildi.
Avrupa’nın güç kaynağı
Rusya, Avrupa Birliği’nin petrol muhtaçlığını yüzde 25’ini, doğalgaz muhtaçlığının yüzde 39’unu ve kömür gereksiniminin da yüzde 42’sini tek başına sağlıyor.
Avrupa’nın toplam ticaretinde ABD, yüzde 15,2 hisse sahibi. Çin ise Avrupa’daki toplam ticarette yüzde 13.8 hisse ile ikinci büyük ülke pozisyonunda. Rusya ise, ABD ve Çin’in akabinde kıtanın ticaretinde yüzde 5,7 oran ile en büyük üçüncü ülke pozisyonunda.
Rusya’nın en büyük ticaret hacmini ise 282 milyar dolar Avrupa oluşturuyor.
Rusya’nın ihracat yaptığı birinci beş ülkenin ikisi de Avrupa’dan. Ülke en epey ihracatını Çin’in akabinde Hollanda ve Almanya’ya yapıyor. Türkiye ve Belarus da Rusya’nın en çok ihracat yaptığı birinci 5 ülkesinde içinde yer alıyor. Rusya’nın ithalatında ise birinci 5’i sırasıyla Çin, Almanya, ABD, Belarus ve İtalya oluşturuyor. Türkiye ise 11’inci sırada yer alıyor.