Yargıda 9 temel ıslahat önerisi: ‘Kaliteli yargı, toplumsal refahın temelidir’

mudhaber

Aktif Üye
Türkiye’nin hukuk, demokrasi ve iktisat meselelerinin temelinde yatan kök niçinin yargı sorunu olduğunu, bu sorunun hukukun üstünlüğü ile iç içe geçtiğini ve hepsinin tahlilinin yargıdan başladığını belirten ‘Daha Güzel Yargı Derneği’, 9 temel ıslahat öneriyor.

Yargının kaliteli hizmet vermesine yönelik tahlil tekliflerini, “A’dan Z’ye Türk Yargı Reformu” başlığı ile kitaplaştıran Daha Güzel Yargı Derneği Lideri Avukat Mehmet Gün, yargıdaki meseleleri ve ıslahat tekliflerini SÖZCÜ’ye anlattı.

‘TARTIŞMALI KARARLAR YARGI KONTROLÜ DIŞINDA KALIYOR’

Türk yargısındaki temel meselelerin neler olduğunu düşünüyorsunuz ve bunlar pratikte ne üzere yeni meseleleri da birlikteinde getiriyor?

Tarihi gelişmeninde, yargıçların yöneticilerden bağımsızlığını sağlamak için oluşturulan Yargıçlar ve Savcılar Konseyi (HSK), yargıyı yürütmenin vesayetine bağlıyor. Üyelerinin tamamını 6’sı direkt Cumhurbaşkanı, 7’si de Meclis vasıtasıyla iktidardaki politikler atıyor.

Sonuçta vesayet altındaki yargı, iktidarı aktif olarak sınırlandıramıyor. Halk da bilhassa yürütmenin kararlarına karşı yargı teminatı hissetmiyor. Örneğin kurlar fırlamış, enflasyon azmış, ticari kredi faizleri katlanmış olmasından herkes direkt ziyan görmesine rağmen cumhurbaşkanının Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) yöneticilerini bakılırsavden alma, TCMB yöneticilerinin siyaset faizini düşük tutma kararlarına karşı kimse yargıda dava yoluna gitmiyor.

Yürütmenin hukuka uyarlığı tartışmalı kararları, fiilen yargı kontrolü haricinde kalıyor. Sonuçta TCMB siyaset faizleri ve İstanbul Kontratı üzere cumhurbaşkanının yakından ilgilendiği konulardaki yargıdan sonuç alınamayacağı algısı ortaya çıkıyor.

Başka temel sorun HSK’nın yargı yönetimine ait süreç ve kararlarının 1981 yılından beri yargısal kontrole kapalı olması. HSK kararlarına karşı yargısal kontrol yolu kapalı, yasal müracaat imkânı yok. Bu ortamda yargıçların bağımsız olmalarını ve tarafsız karar verilmesini beklemek beyhudedir. Bilakis, verdikleri kararlarda tesir olduğu algısı topluma hâkim olmaktadır. Yargıya itimat hissine ve adalet inancına en büyük darbeyi bu algı vurmaktadır.

Yargıçlara ve savcıların coğrafik teminatları yok, yani istekleri olmadan tayin edilebilirler. Yargının kendi organ ve ögelerinin, hukukun üstünlüğüne ne kadar riayet ettiği ise başka bir sorun. Yargıtay ve Danıştay üyelerinden oluşan Yüksek Seçim Şurası’nın fazlaca tartışmalı kararları bile yargı kontrolü haricinde.

Tahminen de en değerli sorun, yargı sisteminin yapısının toplumun gereksinimine karşılık veren kaliteli hizmet üretmeye uygun olmamasıdır. Makul olarak birkaç ay ortasında karara bağlanması gereken davalar senelerca sürüyor, daha sonraki ve çabucak sonrasındaki senelera sarkıyor.

‘YARGI EN KRİTİK DEVLET GÜCÜDÜR’

Türkiye’nin hukuk, demokrasi ve iktisat alanındaki problemlerinde ve tahlilinde yargının nasıl bir rolü olduğunu düşünüyorsunuz?

Bir ülkede hukuk ve demokrasi ne kadar ileri ise iktisat o kadar gelişmiş, refah da o kadar yüksektir. Demokrasinin düzeyini hukukun üstünlüğü düzeyi belirler. Yargı, bu sebeple en kritik devlet gücüdür. Yargının, yasama ve yürütmeden bağımsızlığının derecesi, ülkenin demokrasi düzeyini belirler. Zira yargının bakılırsavi hukukun üstünlüğünü sağlamak ve devlet idaresinin hukuka uygun davranmasını temin etmektir. Devasa devlet gücünü fiilen kullanan politikleri yalnızca yargı, hukuk yoluyla dizginleyebilir, keyfilik, kayırmacılık, otokrasi ve gibisi durumları önleyebilir.

Yargı, ülkede yönetimden güvenliğe, tedarikten şirket idaresine kadar bütün münasebetlerde hukukun üstün olmasını sağlayarak hukuk güvenliği sağlar. Bir yandan devletin iktisat idaresinin ve para siyasetlerinin sağlıklı ve öngörülebilir olmasını temin ederken, başka yandan ekonomik alakalara itimat getirir, uzun vadeli yatırım yapmak için inanç verir.

örneğin 2018’de, Rahip Brunson davası niçiniyle kriz çıktı, finans piyasaları ansızın durdurdu. Fırlayan dolar kurunun olağan düzeye indiği Ekim 2018 ayına kadar geçen üç ay müddet zarfında ise yalnızca kur farkı sebebi ile Türkiye yaklaşık 11 milyar dolar kaybetti.

‘BAŞA GELEN YÖNETİCİLER NEREDEYSE HAYATLARI BOYUNCA KALABİLMEKTE’

Daha Yeterli Yargı Derneği olarak çalışmalarınızda, Türkiye’nin bir “orta demokrasi” sorunu olduğu, bunun yanı sıra; sorunun temelinde, yargıda ve kamuda yaşanan hukukun üstünlüğü problemleri olduğuna ait tespitlerde bulunuyorsunuz. Bunlardan bahsedebilir misiniz?

Türk Teşebbüs ve İş Dünyası Konfederasyonu’nun talep etmesi üzerine, derneğimizin üyelerinin katkısı ile kaleme aldığım, 2018 yılında yayınlanan ‘Türkiye’nin Orta Demokrasi Meseleleri ve Tahlil Yolu’ isimli çalışmada “yargı, hesapverirlik ve temsilde adalet” meselelerinin Türkiye’yi orta demokrasi düzeyine çektiğini tespit ediyoruz. En başta halkın kendisini idarede temsil ettirme, yani idareye katılma hakkı önemli biçimde aksamakta. Teşkilatlanması, delegelik sistemi, merkezi idare yetkileri, blok liste seçimler yoluyla siyasi partiler oligarşik bir yapıya bürünmüş durumda.

Bunun kararında, ülkemizde bir kez başa gelen siyasi parti önderleri ve yöneticiler yerlerini sağlamlaştırarak, neredeyse hayatları boyunca parti ya da meslek kuruluşu liderliğinde kalabilmekte. Gelişmiş demokrasilerde ise başarısız olanlar süratle değişerek yenileri vazifeye gelmekte. Anayasada halkın kendisini yöneteceği yazmakta ise de gerçekte halk kendi yöneticilerini seçmemekte, siyasi parti başkanlarının önlerine koydukları içinde bir tercih yapmak durumunda kalmakta. Anayasa Mahkemesi de demokratik idare unsuru hakkında çelişkili kararlar vermekte.

Hukukun üstünlüğü, kamu kesiti karşısında önemli olarak aksıyor ve genel bir “hesapverirlik” sorunu olarak kendini gösteriyor. Anayasaya nazaran herkes kanun önünde eşit, yargı da kanunları herkese karşı eşit olarak uygulamakla vazifeli. Lakin idari amirleri müsaade vermediği sürece kamu gorevlilerine karşı yargı nazaranvini yapamaz durumda. En üst idari amir durumunda olan siyasetçiler ise fiilen hesapvermez durumda. Pamukova Tren Kazası ve Soma Maden Faciası ile ilgili olarak Anayasa Mahkemesi’nin kararlarında belirttiği üzere yargılanması gereken kamu vazifelileri yargı önüne çıkarılmıyor.

Hukukun üstünlüğü alanında açılmış kocaman bir karadelik olan bu durumun kökünde yargı sorunu yer almaktadır. ötürüsı ile hukukun üstünlüğü sorunu ile yargı sorunu iç içe geçerek bir kördüğüm haline gelmiş durumdadır. Bir yandan hukukun üstünlüğünün aksadığından şikayet ediyoruz lakin öte yandan devlet ve toplum olarak yargıya itimat göstermiyoruz. Şikayet ediyoruz lakin şikayetimizi gidermek için gerekeni de yapmıyoruz üzere bir durum kelam konusu.

‘TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİMİZİN KORUNACAĞINDAN KESİN OLARAK EMİN DEĞİLİZ’

Çalışmalarınız kararı yargıda esaslı bir ıslahata gidilmesi gerektiğine yönelik görüşleriniz bulunuyor. Bir ıslahata gidilmesinin en temel niçini nedir?

Yargının ortasında bulunduğu bütün bu sıkıntılar, günlük ömrümüzü yakından ilgilendiriyor. En başında temel hak ve özgürlüklerimizin korunacağından kesin olarak emin değiliz. Toplumsal olarak duyduğumuz telaşlar söz özgürlüğümüzü, yöneticileri eleştirme hakkımızı önemli olarak kısıtlıyor. Yenilikçi fikir kendisini baskı altında hissediyor. Hukuk güvenliği hissetmiyor olmamız iştirakler kurmamızı, gücümüzü birleştirmemizi, milletlerarası rekabet gücü kazanmamızı engelliyor, işletmelerin, yeniliklerin güdük kalmasına da niye oluyor. Yani yargı sorunu zincirleme olarak hukukun üstünlüğü, demokratik devlet idaresinin aksaması ve iktisadın ve refahımızın geri kalması halinde sonuçlara niye oluyor. Yani yargı sorunun ülkedeki öteki bütün sıkıntıların kök niçini durumunda.

‘KALİTELİ YARGI TOPLUMSAL REFAHIN TEMELİDİR’

Yapılması gereken ıslahatlara ait temel teklifleriniz nelerdir?

En başta yargı sistemi, kaliteli hizmet verecek, kendini ve hizmetlerini toplumun gereksinimlerine bakılırsa geliştirecek, hizmetinin en birinci kalite koşulu olan bağımsızlığını kazanıp koruyacak biçimde geliştirilmelidir. Yargı, hukukun üstünlüğüne en üst seviyede riayet etmeli, topluma ve öbür kamu nazaranvlilerine örnek olmalıdır.

Yargı mesleklerinin her biri kendi bağımsız meslek kuruluşlarına sahip olmalıdır. Yargıçlar ve savcıların da avukatlar ve noterler üzere bağımsız meslek kuruluşları olmalıdır.

Hukuk meslekleri yeknesak meslek planına kavuşturulmalı, insan kaynakları, mahkemelerin muhtaçlığına uygun olarak yetiştirilmelidir. Yargısal mesleklere hazırlık devri güçlendirilmeli, hukuk fakültelerinden yeni mezun olan gençler mesleklerinde tam uzman ve hayat deneyimi kazanmış olmalıdır. Bunun için meslek stajları, “özetmenlik” ve “meslek yardımcılığı” kademeleri getirilmeli, bu biçimdelikle yargı mensubu, mesleğe başlarken tam uzman ve deneyimli hale gelebilmelidir.

Mesleklerde derece ve düzey ilerlemeleri, bir yandan hizmet performansı, başka yandan akademik çalışmalar ve kıdem dikkate alınarak objektif kriterlere göre yapılmalıdır. Açık konumlara atamalar, talipliler içinde açık müsabaka, açık ve gerekçeli oy temeli ile gerçekleşmelidir.

Yargı hizmet üniteleri ülkenin kalkınma planlarına uyarlı olarak uzmanlıkları kalkınma bölgeleri merkezlerinde ağırlaştıracak, hizmeti ise halkın ayağına götürecek biçimde optimum yapılandırılmalıdır. Yargılamalardaki iş yükü insan kaynaklarına uygun ve adil olarak dağıtılmalı, hakim ve savcılar üstündeki iş yükü avukatlara aktarılmalıdır.

İsimli hazırlık mahkemeleri kurularak dava hazırlıkları hızlandırılmalı, bu mahkemeler avukatların ve vatandaşların hazırlık süreçlerini yapmasına yardımcı olmalı, nezaret etmeli ve beraberinde suistimalleri önlemelidir.

Ülkemizde, kökünde yargı sorunu ve yargının gerçekleştiremediği hukukun üstünlüğü ve devlet idaresinde orta demokrasi sorunu olduğunu tespit etmiş olmamız bizi bu sıkıntıların tahlili için çalışmaya yöneltti. 10 yılı aşkın süredeki birikimlerimiz ile bütün meseleleri kökünden çözmek hedefiyle kapsamlı bir yargı ıslahatı tasarımı yaptık. Yenilikçe tahlil teklifleri geliştirdik, kanun taslakları hazırladık. Bu çalışmalarımız ‘A’dan Z’ye Türk Yargı Reformu’ ismini verdiğimiz teklifler demetinde somutlaştı.

Ülkemizde hukukun üstünlüğünün yerleşmesi, demokrasinin kökleşmesi ve iktisadın güzelleşmesi için yargının, kaliteli hizmet veren bir yargı kurumunun ne kadar kıymetli olduğunu anlatmaya çalışıyoruz. Şurası hayli açık ki yargı, kısıtlamasız vazife yapar ve kaliteli hizmet verirse Türkiye süratle ileri bir demokrasi ve refah devleti haline gelebilir. Öbür bir deyiş ile kaliteli yargı, toplumsal refahın temelidir.