BOTR
Yeni Üye
OLCAY BÜYÜKTAŞ
Dış talepteki düşüşten daha sonra gelen en büyük tehdidin güç meblağları olacağını belirten Türk Teşebbüs ve İş Dünyası Konfederasyonu (TÜRKONFED) İdare Şurası Lideri Süleyman Sönmez, belirsizliğe rağmen iş dünyasında hâlâ yatırım iştahının yüksek olduğunu lisana getirdi.
Sönmez her çeyrek nizamlı olarak iş dünyasının problemlerini ve beklentilerini ölçtüklerini ve yapılan araştırmalarda iş dünyasının yüzde 83’ü finansmana erişimde, yüzde 88’i ise banka kredilerine erişimde sorun yaşadığına işaret etti.
Sönmez TÜRKONFED çatısı altındaki 30 federasyon ve ulusal-uluslararası 300’den çok dernek üzerinden 50 bini aşkın şirketi temsil eden bir sivil toplum örgütü olarak KOBİ’lerin bu gereksinimlerinden yola çıkıp çeşitli projeler yürüttüklerine dikkat çekti.
Türkiye ekonomik olarak nasıl bir yılı geride bıraktı?
Enflasyon artışının, tüm gelişmiş ve gelişen ekonomiler açısından belirleyici olduğu bir yılı geride bıraktık. 2021 yılı pandemi niçiniyle bir toparlama yılı olmuştu. 2022 ise Rusya-Ukrayna Savaşı ile alevlenen besin ve güç krizi başta olmak üzere tedarik problemleri ile sınanan Türkiye İktisat Modeli yılı oldu. Amaçlanan fiyat istikrarı, yatırım artışı, cari fazla, denetim altına alınmış enflasyon amaçları gerçekleşmedi.
“Yatırımcı davranışlarında tedirginlik oluştu”
Enflasyon-faiz-kur sarmalı ise iş dünyası için belirsizliklerin artmasına ve yatırımcı davranışlarında tedirginliğe niye olurken, ulusal-uluslararası alanda ekonomiler için başat öge olan inanç ve istikrar iklimine de istenen katkının sağlanamamasına niye oldu. Büyüme dinamikleri ihracat ve tüketim davranışları ile şekillenirken, fakirleştiren bir ekonomik atmosfer, alım gücünde azalma, TL’nin çok bedel kaybı ve artan maliyetler refahın tabana yayılmasını sağlamaktan uzaktı. Sürdürülebilir bir kalkınma maksadı, dünyadan ayrışan iktisat siyasetlerinin da tesiri ile göz gerisi edildi. bu vakitte başta KOBİ’lerimiz için olmak üzere işletme sermayesi muhtaçlığı artarken, yüksek faiz yurt dışı kredi imkanlarına, kredi musluklarının kısılması da finansmana erişimi zorlaştırdı.
Bu yıla ait Türkiye iktisadı için gördüğünüz en büyük riskler neler, ekonomik olarak nasıl bir yıl öngörüyorsunuz?
Bu yıl ekonomimizdeki en temel meselelerin AB ve ABD’deki zayıf büyüme, Irak, Mısır, Lübnan üzere ülkelerdeki devalüasyon süreci niçiniyle dış talepte daralma; kısa vadede baz tesiriyle düşüş yaşanacak olsa da varlığını sürdüren yüksek enflasyon ile birlikte enflasyon-faiz-kur sarmalı; azalan yatırımlar; işsizlik, yetenek kaybı ve son olarak başta güç maliyetleri olmak üzere öteki arz taraflı riskler olacağını düşünüyoruz.
Uluslararası kuruluşlar bu yıl global büyüme için bir resesyon varsayımı yapmasa da büyüme oranlarının düşük düzeyde olacağını kıymetlendiriyor. En son Dünya Bankası, Türkiye’nin 2023 büyüme oranı varsayımını yüzde 2,7 olarak aşağı taraflı revize etti. Biz de her çeyrekte Anadolu iş dünyasının nabzını tuttuğumuz İktisat Perspektifi anketlerinde benzeri sonuçlar ile karşılaştık. Hakikaten datalar de dış talepte daralmaya işaret ediyor.
“Kararlı adımlar atılmalı”
Ülkemizde de yaşanan, literatürde ‘yoksullaştıran büyüme’ olarak bilinen, geniş toplum kısımlarının faydalanamadığı bir ekonomik büyüme hem gelir adaletsizliğini birebir vakitte gelecek jenerasyonlarda dengesizlikleri artırır. Bu durum sırf ülkemizde değil dünya genelinde toplumsal bütünlüğü sarsarken demokratik süreçleri de tehdit ediyor. İşte bilhassa bu global iktisadi ortamda makroekonomik dengesizliklerin düzeltilmesi yolundaki maliyetlerin topluma mal edilmemesi için kararlı adımlar atmalıyız. Artık büyümeye, ihracata ve istihdama yönelik siyasetlerin tek başına bir ülkenin üretim ölçeğini artırmaya ve orta gelir tuzağını aşmaya kâfi olmadığı aşikar. Bu tuzağı aşmak için inovasyonu; ekonomik ve toplumsal yapımıza entegre etmeli ayrıyeten gereksinim duyduğumuz yapısal ve kurumsal dönüşümü sağlamalıyız.
“Üçüz dönüşüm sağlanmalı”
Öte yandan 2022’de ihracatımız tarihi rekor kırsa da ithalatımız, ihracatımızdan daha süratli arttı. Ünite başı ihracat kıymetlerimiz hâlâ istenen seviyede değil. Orta-yüksek ve yüksek teknoloji ihracatımızda ise ölçülü bir daralma görüldü ve ticaret haddi aleyhimize seyretti. Şu an güç ithalatımızın dış ticaret açığına oranı yüzde 80’in üzerinde iken aylık ithalatımızın yaklaşık dörtte biri güç ithalatına gidiyor. Türkiye bu sarmaldan çıkmak için ya yüksek teknoloji kullanması ile yüksek katma paha yaratacak ya da petrol ve doğalgaz kaynakları açısından varlıklı bir ülke olacak. Dijital, Yeşil ve Toplumsal Dönüşüm olarak belirlediğimiz ‘Üçüz Dönüşüm’ün Cumhuriyetimizin ikinci yüzyılına yanlışsız refah artışına ve sürdürülebilir kalkınma amaçlarımıza ulaşmamızda kıymetli kaldıraçlar olduğunu da vurgulamak isterim.
“Son çeyrekte üretim azaldı, istihdama yansıyacak”
Üyeleriniz içinde üretimi kısan, durduranlar kelam konusu mu? Buna bağlı olarak personel çıkarmayı planlayan üyeleriniz var mı?
Her çeyrek tertipli olarak iş dünyasının problemlerini ve beklentilerini ölçtüğümüz araştırmalarımız başta büyüme dinamikleri olmak üzere üretim ile finansman gereksinimine dikkat çekiyor. 2022 yılı son çeyrek araştırmamıza katılan iş dünyasının yüzde 83’ü finansmana erişimde, yüzde 88’i ise banka kredilerine erişimde sorun yaşadığını söz etti. Üretimin durdurulmasından çok siparişlerde azalmanın bilhassa 2022’nin son çeyreğinde belirginleştiğini ve buna paralel üretimin azaldığını söylemek mümkün. Dünyada enflasyon baskısının devam etmesi, AB’de resesyon riski, güç ve tedarik zinciri meselelerinin devam etmesi haliyle üretime ve istihdama yansıyacak.
“Kredi genişlemesi yaşanacak”
Ancak tüm zorluklara karşın gerçekleştirdiğimiz saha ziyaretlerinde Anadolu’nun yatırım yapma ve büyüme iştahının hala yüksek olduğunu gözlemliyoruz. Düşük büyüme ve daralma beklentilerine karşın, Hükümetimiz tarafınca verilen seçim öncesi ve yılbaşı daha sonrası kredi genişlemesinin yaşanacağına dair açıklamalar; KGF dahil kredi ve teşvik paketleri iş dünyasının bakışındaki güzelleşmeyi kısmen açıklıyor. Bu iyimserliği, bu iştahı fakat kalıcı, sürdürülebilir siyaset adımlarıyla başarabileceğimize inanıyoruz. Çünkü belirsizlikleri aşmak için yapısal problemlerimizi da çözmek durumundayız.
“Önemli fırsatlar var”
İhracatçı dallarda Avrupa’daki sakinliğe ait nasıl bir tablo kelam konusu?
Başta Avrupa ülkeleri olmak üzere dünyanın biroldukca bölgesinde resesyon ve düşük büyüme beklentisi hakim. Fakat Güney Asya ve Orta Doğu için büyüme ve talebe ait beklentiler biraz daha olumlu. Bu manada ihracatta yavaşlama olsa da ülke kompozisyonundaki yıllık değişimler ile ihracatta müspet bir seyir gerçekleşebilir. Başka yandan dünyada şu an epey süratli bir biçimde ülkelerin dış ticaret bilgileri hem sektörel birebir vakitte ülkesel bazlı değişiyor. Artan jeopolitik risklerin ortaya çıkardığı uzun periyotlu dinamikler ise ülkemiz için değerli fırsatları birlikteinde getiriyor. Rusya-Ukrayna savaşı, Tayvan krizi, ticaret savaşlarından güç krizine biroldukça dış öge Türkiye’nin bilhassa KOBİ’lerimiz açısından kıymetli bir yatırım üssüne dönüşebileceğine, bu biçimde bir fırsatın kapımızda olduğuna işaret ediyor. 30 milyona ulaşan genç nüfusumuz, gelişen deniz, hava ve kara ulaşımımız, memleketler arası kurumlar ile olan inançlı alakamız ve önemli verimlilik potansiyeli taşıyan üretim yapımızla 2023’teki düşük büyüme beklentilerine karşın orta vadede global üretimdeki hissemizi artırma fırsatına sahibiz ve bunu kesinlikle değerlendirmeliyiz. Bu çerçevede karar alıcı kurumlarımızın, özel bölüm ile iş birliği ortasında, iktisat bilimi çerçevesinde gerçekçi planlama süreçlerini işletmesi son derece değerli olacak.
“İhracatta mevcut durumun korunması için de kademeli Döviz artışı ve sübvansiyon gerekiyor”
Dış talepteki düşüşten daha sonra gelen en büyük tehdit güç meblağları. Zayıf global taleple bir arada kısıtlı üretim davranışının devam etmesi, dünyada bölgesel çatışmalarla savaşın yarattığı istikrarsızlık, bilhassa Çin’in kapanmalara son vererek iç büyümeyi evvelandiren stratejisi, 2023 yılında petrol fiyatlarında bir artışı birlikteinde getirecek üzere görünüyor. Tüm iddialar 100 dolar ve üstünü işaret ediyor. Bu yıl ihracatçılar için tehdit oluşturan bir öbür değerli husus da döviz kuru seviyesi. İhracatta ünite başı kıymetlerimiz hâlâ hayli düşük. Orta ve yüksek teknolojili üretim yetkinliğimiz maalesef yüksek katma kıymet yaratmaktan, verimlilikten uzak. İhraç edilen eser ölçüsündeki artışın, ihraç edilen eserin döviz cinsi pahasındaki artışı geçmesiyle bir arada toplam ihracat artıyor. Mevcut ekonomik model altında bu ihracat artışlarının üretkenlik ve teknoloji olmaksızın sürdürülebilmesi güç görünüyor. İhracatta mevcut durumun korunması için de kademeli döviz artışları ve sübvansiyonlar ile ihracatçının rekabet gücünün korunması gerekiyor.
“Bütçe yükü maliyet artıracak”
Seçimler ekonomik ortamı nasıl etkileyecek?
Yüksek büyümenin toplumsal refah yaratması beklenirken, gelir dağılımında yaşanan adaletsizlik ülkemizin öncelikli sıkıntısının enflasyon olduğunu gösteriyor. Seçim iktisadı sürecinde ise bu fakirleşmenin yan tesirlerini kısa müddetli bastıran siyasetlerin süratle gündeme geldiğini görüyoruz. Bu durumun yaratacağı bütçe yükü kısa vadede sorun yaratmasa da orta ve uzun vadede maliyet baskısını artıracaktır.
“Fiyatlama davranışlarının bozulmasındaki derinliği seçim sürecinde denetim altına almak zorundayız”
Biz Türkiye’nin meselelerinin partiler ve siyaset üstü olduğunu düşünüyoruz. Yapısal meselelerimizi aşmanın yolu yapısal reformlardan, bilimsel ve akılcı iktisat siyasetlerinin uygulanmasından geçiyor. Yapısal meselelere temas etmeden hayata geçirilen ‘yara bandı’ üslubundaki uygulamalar ise uzun vadede yarayı derinleştirir. Yatırım iklimi, yatırımcı davranışları ve üretim motivasyonunda itimat en değerli öge. Para ve maliye siyasetinde belirsizliklerin azalması, iktisadın yapısal dönüşümü ve ulaşılacak gerçekçi amaçlar için bir yol haritasına muhtaçlığımız var. Fiyatlama davranışlarının bozulmasındaki derinliği seçim sürecinde denetim altına almak zorundayız. Demokrasinin tüm zenginliği ile işlediği bir seçim sürecinin akabinde sonuçlardan bağımsız yeni yüzyılımızın idare takımlarının ve kurumlarımızın bu temel adımları süratle atacağını düşünüyoruz.
“İş dünyasının yarısı yatırım iştahını sürdürüyor”
Yatırım planlayan üyeleriniz var mı, öncelikli olarak yurt içi mi yurt dışı mı yatırım planlanıyor?
Dünyada ve ülkemizde yaşanan tüm kahırlara karşın Anadolu iş dünyasında epey büyük bir yatırım iştahı gözlemliyoruz. Saha ziyaretlerimiz ve araştırma sonuçlarımız ile beklenti ve davranışları ölçtüğümüz anketlerimiz de bu kararı doğruluyor. İş dünyasının yarısından fazlası yatırım yapma iştahını sürdürüyor. Yüklü olarak tevsi-kapasite artırımı, yeni yatırım, Ar-Ge ve dijitalleşme yüklü yatırım davranışı ortasında hareket eden iş dünyamızın karşısındaki en büyük riskler yatırım ortamı atmosferi ile kredi ve finansmana erişim olarak ortaya çıkıyor. Üretimin ve yatırımın ana yakıtının finansman olduğu gerçeği bir defa daha görülüyor. Kısıtlı finansman imkanlarına sahip iş dünyamızın verimliliğini artırması ve katma kıymetli üretime geçmesi için hem sabit sermaye yatırımları yapmasına müsaade eden uzun vadeli finansmana birebir vakitte akılcı yönlendirmelere gereksinimi var. Bu süreçte AB’nin öncülüğünü yaptığı ve dünyada karşılık bulan yeşil mutabakat, yeni yüzyılında Türkiye için kalkınma ve endüstrileşme kıssasını bir daha yazma fırsatı sunuyor. Dünya Bankası’nın çalışmalarına göre 2040’a kadar yapılacak yatırımların 146 milyar dolar çıkar getireceği kestirim ediliyor. Bu fırsatları yakalamak için finansmana erişim meselelerini gidermeliyiz.
“Ücret artışlarının alım gücü ile refah katkısını artırmak için enflasyon denetim altına alınmalı”
Asgari fiyat artışı ve EYT düzenlemesi üyelerinizi nasıl etkileyecek?
Çalışanlarımızın enflasyona ezdirilmemesi ve alım güçlerinin artması öncelikli bakış açımız. Bunu her platformda lisana getiriyoruz ve uyguluyoruz. Öte yandan ülkemiz bir ‘enflasyon-faiz-kur’ sarmalının ortasında bulunuyor. Fiyat artışlarının toplumsal refah artırışına katkı yapması için ekonomimizin ücret-enflasyon kısır döngüsünden çıkması gerekiyor. Zira fiyat artışlarının alım gücü ile refaha katkısını artırmak fakat enflasyonun denetim altına alınması ile mümkün. Bunun için iktisat bilimi çerçevesinde kalıcı bir tedavi ve ıslahat gündemini ivedilikle hayata geçirmemiz gerekiyor. Ekonomimizin tartısını taban fiyat baskısından kurtarıp katma pahası yüksek fiyat etabına geçmeliyiz.
“Ekonomi minimum fiyat sarmalına sıkıştırılmış görünüyor”
AB’de ortalama yüzde 7’lerde olan minimum fiyatlı çalışan oranı ülkemizde maalesef her 2 çalışandan 1’inin minimum fiyatlı çalışması ile ortalamalardan epeyce uzak. Ekonomimiz adeta minimum fiyat çemberine sıkıştırılmış görünüyor. Alım gücü ve refah düzeyinin artırılmasında taban fiyat artışları kadar enflasyon seviyesinin de denetim altına alınmasını önemsiyoruz. Minimum fiyatın enflasyon karşısında erimesi, atılan adımın yalnızca kısa vadeli sonuçlarının alınacağını lakin orta ve uzun vadede tahlile katkı sağlamayacağını gösteriyor. Yüksek teknolojili üretim ve yüksek katma kıymet artışı işletmelerimizin verimliliğini artırırken haliyle çalışanlarımızın da yetkinlik, kapasite ve alım güçlerini de minimum fiyat sarmalından kurtaracaktır. Çalışanları taban fiyata bağımlı kılan ekonomik modelin değişmesi, yaratılan katma kıymetin toplumsal refah artışına katkısını da artıracaktır.
“Ne eğitim ne istihdamda yer alan yaklaşık 3 milyon 250 bin genç var”
EYT konusuna gelince, EYT hakkını elde eden çalışanların kıdem tazminatı hakkı bakidir. EYT için ayrılan 25 milyar TL’lik KGF paketinin, buna gereksinim duyan işletmelerimize öncelikli olarak kullandırılması büyük ehemmiyet arz ediyor. Bu paketin süreç ortasında muhtaçlıklar da gözetilerek artırılacağını umuyoruz. EYT’de ortaya çıkan yükün emekçi, patron ve kamu başta olmak üzere adil ve eşit bir biçimde gözetilerek yönetilmesini önemsiyoruz.
Diğer yandan iş gücü piyasasındaki tesirlere de hazırlanmalıyız. Çalışma ömrüne devam etmeyecek EYT’lilerin yerine genç istihdamını artırmak bir seçenek. Zira 15-24 yaş içinde ne eğitim ne istihdamda yer alan yaklaşık 3 milyon 250 bin gencimiz var. Bu gençlerin yüzde 38’i yükseköğrenim, yüzde 31’i de mesleksel yahut teknik lise mezunu. Lakin sektörel istihdam imkanlarının yetersizliğinden dolayı biroldukça genç mezun olduğu alanda çalışamıyor. ötürüsıyla EYT sürecinde gençlerin istihdam imkanlarını artıracak kapsamlı teşvikler ile genç istihdamı artırılabilir ve genç işsizlik oranı OECD ortalamasına çekilebilir.
Dış talepteki düşüşten daha sonra gelen en büyük tehdidin güç meblağları olacağını belirten Türk Teşebbüs ve İş Dünyası Konfederasyonu (TÜRKONFED) İdare Şurası Lideri Süleyman Sönmez, belirsizliğe rağmen iş dünyasında hâlâ yatırım iştahının yüksek olduğunu lisana getirdi.
Sönmez her çeyrek nizamlı olarak iş dünyasının problemlerini ve beklentilerini ölçtüklerini ve yapılan araştırmalarda iş dünyasının yüzde 83’ü finansmana erişimde, yüzde 88’i ise banka kredilerine erişimde sorun yaşadığına işaret etti.
Sönmez TÜRKONFED çatısı altındaki 30 federasyon ve ulusal-uluslararası 300’den çok dernek üzerinden 50 bini aşkın şirketi temsil eden bir sivil toplum örgütü olarak KOBİ’lerin bu gereksinimlerinden yola çıkıp çeşitli projeler yürüttüklerine dikkat çekti.
Türkiye ekonomik olarak nasıl bir yılı geride bıraktı?
Enflasyon artışının, tüm gelişmiş ve gelişen ekonomiler açısından belirleyici olduğu bir yılı geride bıraktık. 2021 yılı pandemi niçiniyle bir toparlama yılı olmuştu. 2022 ise Rusya-Ukrayna Savaşı ile alevlenen besin ve güç krizi başta olmak üzere tedarik problemleri ile sınanan Türkiye İktisat Modeli yılı oldu. Amaçlanan fiyat istikrarı, yatırım artışı, cari fazla, denetim altına alınmış enflasyon amaçları gerçekleşmedi.
“Yatırımcı davranışlarında tedirginlik oluştu”
Enflasyon-faiz-kur sarmalı ise iş dünyası için belirsizliklerin artmasına ve yatırımcı davranışlarında tedirginliğe niye olurken, ulusal-uluslararası alanda ekonomiler için başat öge olan inanç ve istikrar iklimine de istenen katkının sağlanamamasına niye oldu. Büyüme dinamikleri ihracat ve tüketim davranışları ile şekillenirken, fakirleştiren bir ekonomik atmosfer, alım gücünde azalma, TL’nin çok bedel kaybı ve artan maliyetler refahın tabana yayılmasını sağlamaktan uzaktı. Sürdürülebilir bir kalkınma maksadı, dünyadan ayrışan iktisat siyasetlerinin da tesiri ile göz gerisi edildi. bu vakitte başta KOBİ’lerimiz için olmak üzere işletme sermayesi muhtaçlığı artarken, yüksek faiz yurt dışı kredi imkanlarına, kredi musluklarının kısılması da finansmana erişimi zorlaştırdı.
Bu yıla ait Türkiye iktisadı için gördüğünüz en büyük riskler neler, ekonomik olarak nasıl bir yıl öngörüyorsunuz?
Bu yıl ekonomimizdeki en temel meselelerin AB ve ABD’deki zayıf büyüme, Irak, Mısır, Lübnan üzere ülkelerdeki devalüasyon süreci niçiniyle dış talepte daralma; kısa vadede baz tesiriyle düşüş yaşanacak olsa da varlığını sürdüren yüksek enflasyon ile birlikte enflasyon-faiz-kur sarmalı; azalan yatırımlar; işsizlik, yetenek kaybı ve son olarak başta güç maliyetleri olmak üzere öteki arz taraflı riskler olacağını düşünüyoruz.
Uluslararası kuruluşlar bu yıl global büyüme için bir resesyon varsayımı yapmasa da büyüme oranlarının düşük düzeyde olacağını kıymetlendiriyor. En son Dünya Bankası, Türkiye’nin 2023 büyüme oranı varsayımını yüzde 2,7 olarak aşağı taraflı revize etti. Biz de her çeyrekte Anadolu iş dünyasının nabzını tuttuğumuz İktisat Perspektifi anketlerinde benzeri sonuçlar ile karşılaştık. Hakikaten datalar de dış talepte daralmaya işaret ediyor.
“Kararlı adımlar atılmalı”
Ülkemizde de yaşanan, literatürde ‘yoksullaştıran büyüme’ olarak bilinen, geniş toplum kısımlarının faydalanamadığı bir ekonomik büyüme hem gelir adaletsizliğini birebir vakitte gelecek jenerasyonlarda dengesizlikleri artırır. Bu durum sırf ülkemizde değil dünya genelinde toplumsal bütünlüğü sarsarken demokratik süreçleri de tehdit ediyor. İşte bilhassa bu global iktisadi ortamda makroekonomik dengesizliklerin düzeltilmesi yolundaki maliyetlerin topluma mal edilmemesi için kararlı adımlar atmalıyız. Artık büyümeye, ihracata ve istihdama yönelik siyasetlerin tek başına bir ülkenin üretim ölçeğini artırmaya ve orta gelir tuzağını aşmaya kâfi olmadığı aşikar. Bu tuzağı aşmak için inovasyonu; ekonomik ve toplumsal yapımıza entegre etmeli ayrıyeten gereksinim duyduğumuz yapısal ve kurumsal dönüşümü sağlamalıyız.
“Üçüz dönüşüm sağlanmalı”
Öte yandan 2022’de ihracatımız tarihi rekor kırsa da ithalatımız, ihracatımızdan daha süratli arttı. Ünite başı ihracat kıymetlerimiz hâlâ istenen seviyede değil. Orta-yüksek ve yüksek teknoloji ihracatımızda ise ölçülü bir daralma görüldü ve ticaret haddi aleyhimize seyretti. Şu an güç ithalatımızın dış ticaret açığına oranı yüzde 80’in üzerinde iken aylık ithalatımızın yaklaşık dörtte biri güç ithalatına gidiyor. Türkiye bu sarmaldan çıkmak için ya yüksek teknoloji kullanması ile yüksek katma paha yaratacak ya da petrol ve doğalgaz kaynakları açısından varlıklı bir ülke olacak. Dijital, Yeşil ve Toplumsal Dönüşüm olarak belirlediğimiz ‘Üçüz Dönüşüm’ün Cumhuriyetimizin ikinci yüzyılına yanlışsız refah artışına ve sürdürülebilir kalkınma amaçlarımıza ulaşmamızda kıymetli kaldıraçlar olduğunu da vurgulamak isterim.
“Son çeyrekte üretim azaldı, istihdama yansıyacak”
Üyeleriniz içinde üretimi kısan, durduranlar kelam konusu mu? Buna bağlı olarak personel çıkarmayı planlayan üyeleriniz var mı?
Her çeyrek tertipli olarak iş dünyasının problemlerini ve beklentilerini ölçtüğümüz araştırmalarımız başta büyüme dinamikleri olmak üzere üretim ile finansman gereksinimine dikkat çekiyor. 2022 yılı son çeyrek araştırmamıza katılan iş dünyasının yüzde 83’ü finansmana erişimde, yüzde 88’i ise banka kredilerine erişimde sorun yaşadığını söz etti. Üretimin durdurulmasından çok siparişlerde azalmanın bilhassa 2022’nin son çeyreğinde belirginleştiğini ve buna paralel üretimin azaldığını söylemek mümkün. Dünyada enflasyon baskısının devam etmesi, AB’de resesyon riski, güç ve tedarik zinciri meselelerinin devam etmesi haliyle üretime ve istihdama yansıyacak.
“Kredi genişlemesi yaşanacak”
Ancak tüm zorluklara karşın gerçekleştirdiğimiz saha ziyaretlerinde Anadolu’nun yatırım yapma ve büyüme iştahının hala yüksek olduğunu gözlemliyoruz. Düşük büyüme ve daralma beklentilerine karşın, Hükümetimiz tarafınca verilen seçim öncesi ve yılbaşı daha sonrası kredi genişlemesinin yaşanacağına dair açıklamalar; KGF dahil kredi ve teşvik paketleri iş dünyasının bakışındaki güzelleşmeyi kısmen açıklıyor. Bu iyimserliği, bu iştahı fakat kalıcı, sürdürülebilir siyaset adımlarıyla başarabileceğimize inanıyoruz. Çünkü belirsizlikleri aşmak için yapısal problemlerimizi da çözmek durumundayız.
“Önemli fırsatlar var”
İhracatçı dallarda Avrupa’daki sakinliğe ait nasıl bir tablo kelam konusu?
Başta Avrupa ülkeleri olmak üzere dünyanın biroldukca bölgesinde resesyon ve düşük büyüme beklentisi hakim. Fakat Güney Asya ve Orta Doğu için büyüme ve talebe ait beklentiler biraz daha olumlu. Bu manada ihracatta yavaşlama olsa da ülke kompozisyonundaki yıllık değişimler ile ihracatta müspet bir seyir gerçekleşebilir. Başka yandan dünyada şu an epey süratli bir biçimde ülkelerin dış ticaret bilgileri hem sektörel birebir vakitte ülkesel bazlı değişiyor. Artan jeopolitik risklerin ortaya çıkardığı uzun periyotlu dinamikler ise ülkemiz için değerli fırsatları birlikteinde getiriyor. Rusya-Ukrayna savaşı, Tayvan krizi, ticaret savaşlarından güç krizine biroldukça dış öge Türkiye’nin bilhassa KOBİ’lerimiz açısından kıymetli bir yatırım üssüne dönüşebileceğine, bu biçimde bir fırsatın kapımızda olduğuna işaret ediyor. 30 milyona ulaşan genç nüfusumuz, gelişen deniz, hava ve kara ulaşımımız, memleketler arası kurumlar ile olan inançlı alakamız ve önemli verimlilik potansiyeli taşıyan üretim yapımızla 2023’teki düşük büyüme beklentilerine karşın orta vadede global üretimdeki hissemizi artırma fırsatına sahibiz ve bunu kesinlikle değerlendirmeliyiz. Bu çerçevede karar alıcı kurumlarımızın, özel bölüm ile iş birliği ortasında, iktisat bilimi çerçevesinde gerçekçi planlama süreçlerini işletmesi son derece değerli olacak.
“İhracatta mevcut durumun korunması için de kademeli Döviz artışı ve sübvansiyon gerekiyor”
Dış talepteki düşüşten daha sonra gelen en büyük tehdit güç meblağları. Zayıf global taleple bir arada kısıtlı üretim davranışının devam etmesi, dünyada bölgesel çatışmalarla savaşın yarattığı istikrarsızlık, bilhassa Çin’in kapanmalara son vererek iç büyümeyi evvelandiren stratejisi, 2023 yılında petrol fiyatlarında bir artışı birlikteinde getirecek üzere görünüyor. Tüm iddialar 100 dolar ve üstünü işaret ediyor. Bu yıl ihracatçılar için tehdit oluşturan bir öbür değerli husus da döviz kuru seviyesi. İhracatta ünite başı kıymetlerimiz hâlâ hayli düşük. Orta ve yüksek teknolojili üretim yetkinliğimiz maalesef yüksek katma kıymet yaratmaktan, verimlilikten uzak. İhraç edilen eser ölçüsündeki artışın, ihraç edilen eserin döviz cinsi pahasındaki artışı geçmesiyle bir arada toplam ihracat artıyor. Mevcut ekonomik model altında bu ihracat artışlarının üretkenlik ve teknoloji olmaksızın sürdürülebilmesi güç görünüyor. İhracatta mevcut durumun korunması için de kademeli döviz artışları ve sübvansiyonlar ile ihracatçının rekabet gücünün korunması gerekiyor.
“Bütçe yükü maliyet artıracak”
Seçimler ekonomik ortamı nasıl etkileyecek?
Yüksek büyümenin toplumsal refah yaratması beklenirken, gelir dağılımında yaşanan adaletsizlik ülkemizin öncelikli sıkıntısının enflasyon olduğunu gösteriyor. Seçim iktisadı sürecinde ise bu fakirleşmenin yan tesirlerini kısa müddetli bastıran siyasetlerin süratle gündeme geldiğini görüyoruz. Bu durumun yaratacağı bütçe yükü kısa vadede sorun yaratmasa da orta ve uzun vadede maliyet baskısını artıracaktır.
“Fiyatlama davranışlarının bozulmasındaki derinliği seçim sürecinde denetim altına almak zorundayız”
Biz Türkiye’nin meselelerinin partiler ve siyaset üstü olduğunu düşünüyoruz. Yapısal meselelerimizi aşmanın yolu yapısal reformlardan, bilimsel ve akılcı iktisat siyasetlerinin uygulanmasından geçiyor. Yapısal meselelere temas etmeden hayata geçirilen ‘yara bandı’ üslubundaki uygulamalar ise uzun vadede yarayı derinleştirir. Yatırım iklimi, yatırımcı davranışları ve üretim motivasyonunda itimat en değerli öge. Para ve maliye siyasetinde belirsizliklerin azalması, iktisadın yapısal dönüşümü ve ulaşılacak gerçekçi amaçlar için bir yol haritasına muhtaçlığımız var. Fiyatlama davranışlarının bozulmasındaki derinliği seçim sürecinde denetim altına almak zorundayız. Demokrasinin tüm zenginliği ile işlediği bir seçim sürecinin akabinde sonuçlardan bağımsız yeni yüzyılımızın idare takımlarının ve kurumlarımızın bu temel adımları süratle atacağını düşünüyoruz.
“İş dünyasının yarısı yatırım iştahını sürdürüyor”
Yatırım planlayan üyeleriniz var mı, öncelikli olarak yurt içi mi yurt dışı mı yatırım planlanıyor?
Dünyada ve ülkemizde yaşanan tüm kahırlara karşın Anadolu iş dünyasında epey büyük bir yatırım iştahı gözlemliyoruz. Saha ziyaretlerimiz ve araştırma sonuçlarımız ile beklenti ve davranışları ölçtüğümüz anketlerimiz de bu kararı doğruluyor. İş dünyasının yarısından fazlası yatırım yapma iştahını sürdürüyor. Yüklü olarak tevsi-kapasite artırımı, yeni yatırım, Ar-Ge ve dijitalleşme yüklü yatırım davranışı ortasında hareket eden iş dünyamızın karşısındaki en büyük riskler yatırım ortamı atmosferi ile kredi ve finansmana erişim olarak ortaya çıkıyor. Üretimin ve yatırımın ana yakıtının finansman olduğu gerçeği bir defa daha görülüyor. Kısıtlı finansman imkanlarına sahip iş dünyamızın verimliliğini artırması ve katma kıymetli üretime geçmesi için hem sabit sermaye yatırımları yapmasına müsaade eden uzun vadeli finansmana birebir vakitte akılcı yönlendirmelere gereksinimi var. Bu süreçte AB’nin öncülüğünü yaptığı ve dünyada karşılık bulan yeşil mutabakat, yeni yüzyılında Türkiye için kalkınma ve endüstrileşme kıssasını bir daha yazma fırsatı sunuyor. Dünya Bankası’nın çalışmalarına göre 2040’a kadar yapılacak yatırımların 146 milyar dolar çıkar getireceği kestirim ediliyor. Bu fırsatları yakalamak için finansmana erişim meselelerini gidermeliyiz.
“Ücret artışlarının alım gücü ile refah katkısını artırmak için enflasyon denetim altına alınmalı”
Asgari fiyat artışı ve EYT düzenlemesi üyelerinizi nasıl etkileyecek?
Çalışanlarımızın enflasyona ezdirilmemesi ve alım güçlerinin artması öncelikli bakış açımız. Bunu her platformda lisana getiriyoruz ve uyguluyoruz. Öte yandan ülkemiz bir ‘enflasyon-faiz-kur’ sarmalının ortasında bulunuyor. Fiyat artışlarının toplumsal refah artırışına katkı yapması için ekonomimizin ücret-enflasyon kısır döngüsünden çıkması gerekiyor. Zira fiyat artışlarının alım gücü ile refaha katkısını artırmak fakat enflasyonun denetim altına alınması ile mümkün. Bunun için iktisat bilimi çerçevesinde kalıcı bir tedavi ve ıslahat gündemini ivedilikle hayata geçirmemiz gerekiyor. Ekonomimizin tartısını taban fiyat baskısından kurtarıp katma pahası yüksek fiyat etabına geçmeliyiz.
“Ekonomi minimum fiyat sarmalına sıkıştırılmış görünüyor”
AB’de ortalama yüzde 7’lerde olan minimum fiyatlı çalışan oranı ülkemizde maalesef her 2 çalışandan 1’inin minimum fiyatlı çalışması ile ortalamalardan epeyce uzak. Ekonomimiz adeta minimum fiyat çemberine sıkıştırılmış görünüyor. Alım gücü ve refah düzeyinin artırılmasında taban fiyat artışları kadar enflasyon seviyesinin de denetim altına alınmasını önemsiyoruz. Minimum fiyatın enflasyon karşısında erimesi, atılan adımın yalnızca kısa vadeli sonuçlarının alınacağını lakin orta ve uzun vadede tahlile katkı sağlamayacağını gösteriyor. Yüksek teknolojili üretim ve yüksek katma kıymet artışı işletmelerimizin verimliliğini artırırken haliyle çalışanlarımızın da yetkinlik, kapasite ve alım güçlerini de minimum fiyat sarmalından kurtaracaktır. Çalışanları taban fiyata bağımlı kılan ekonomik modelin değişmesi, yaratılan katma kıymetin toplumsal refah artışına katkısını da artıracaktır.
“Ne eğitim ne istihdamda yer alan yaklaşık 3 milyon 250 bin genç var”
EYT konusuna gelince, EYT hakkını elde eden çalışanların kıdem tazminatı hakkı bakidir. EYT için ayrılan 25 milyar TL’lik KGF paketinin, buna gereksinim duyan işletmelerimize öncelikli olarak kullandırılması büyük ehemmiyet arz ediyor. Bu paketin süreç ortasında muhtaçlıklar da gözetilerek artırılacağını umuyoruz. EYT’de ortaya çıkan yükün emekçi, patron ve kamu başta olmak üzere adil ve eşit bir biçimde gözetilerek yönetilmesini önemsiyoruz.
Diğer yandan iş gücü piyasasındaki tesirlere de hazırlanmalıyız. Çalışma ömrüne devam etmeyecek EYT’lilerin yerine genç istihdamını artırmak bir seçenek. Zira 15-24 yaş içinde ne eğitim ne istihdamda yer alan yaklaşık 3 milyon 250 bin gencimiz var. Bu gençlerin yüzde 38’i yükseköğrenim, yüzde 31’i de mesleksel yahut teknik lise mezunu. Lakin sektörel istihdam imkanlarının yetersizliğinden dolayı biroldukça genç mezun olduğu alanda çalışamıyor. ötürüsıyla EYT sürecinde gençlerin istihdam imkanlarını artıracak kapsamlı teşvikler ile genç istihdamı artırılabilir ve genç işsizlik oranı OECD ortalamasına çekilebilir.